Saturday 20 April 2013

NINGSING MAMISING-14


Shajibugee Nonglei- Nungshit:



Nongmadolse mabuk nungaitramale,khongbaga laobaga. Nungshitsisu mathouna fudoktuna lamjel chelli. Earth current haplaba  chaoraba hostelgi buildingni. Laptop mamangda khongrai chanduna famli ngasi ei. Kagi thong thongnao lonsillaga mong hadana houkhraba matamda ningsingbagi hi hon-gatli...


'ibemma! ibemma!...' 'ei sida leire...'

          Shajibugi numidangni. Atiyagi irang marak marakta  chenthoklaga yengna yengna imana thongliba shanthi shinggi chak loiba ngainei. Piklaba chakhummangduda hobe hobe lanchak chabagum  bajiga eiga ama, imaga ibungsinga ama famduna chaminnei. Morokki yenshangni eigi leitonna sanga touba ngamjadaba. Bajina chupthoklaga pirakpa alu, ngaiba ngamdaduna tengkottagi loukhatlaga sisa sisa chasilli. Charingei ngaihaktuda touge matagum nongdolgi pungkhol, nungshit ningthougi dhamka khanghen henjillak-i. Puk thanba thandaba khut chop chop hamnaraga famungdagi afangba fi amamam  painaduna amambaduda chenthoknarak-i. Shumangdagi makhathangbagi loubuk shing peiriba adom tamnarak-i. Pummam mamlasu chinfa puraba lambini. ‘Chello, chello’ laonaduna chellakliba mayamgi mang itha thaduna mihun thahun sudana mamang pangna chelli. Loubukta eeshing chingbagi khonglam macha ama leibadu kanbada khongfam chahoudraduna tusilli ‘ahh!...’.  Eina khongbanda tusillnglei loubukta peiba chomlang, tou marakta tusilliba tamochaga tatonga nokngangda laonarak-i asoiba thangjinnaduna. Eidi nokpaga changbaye. Eigi hek tungda chellaklibi imana ei tusinbagi sahum tabaduda pakhatna ‘ibemma! ibemma!...’koima maringei ibok-hoigi maninggi pungton makhongdagi laokhi ‘ ei sida leire…’.


              Matam ado eikhoi leikaida jinghana kuppa yum khut thektuna paba yari.  Ibok-hoigisu ina kuppa leibakna faklang khaba mallaba yumni. Eikhoigidagidi makhoigina fibham kharadi fei.Adubu makhoigi imungsu nong nungshitpu shillaklaba eikhoidagi hannani chenthoknarakliba.  Kum khudinggi nong nungshit pantha mangoinana ima pokpa ipuna makhoigi ingkholda saba ‘Nungshit Shang’ tamnani mayamna lan chenbagum chensinnakhibadu. Faklang yaodaba, yumthaktangna leimaida chetna fajinduna khinba maning mamang onba charuna maikei pumba kuplaga mamanangthangbada mamai fatpa shang aduda imung anigi yamlaba meeyamdo pullap punna mahousa magi ishou nemthakhiba ngaiminnei. Nungthil oiragana mahei mahei yum tekkhidra nungsha thina thina wari sanaduna, numidang oiragana mana mana thokpa pakhatpana pakhatna,wari sabna sa,charu mathaktuda tumningbana tum touduna. Len heithaba numittadi eikhoi angangsing len haijillakpa khunba tannei. Ipuna nani cheiraklagana khunning khunning khunba ngamda nga chaba yengbagum yengduna leinei. Numittudi shang youraga imana ei mangkhibagi, tamochahoinasu makhoi tusinbagi wari tamnaduna nong nungshitka kaobamakhei wa wa nokkhi.. Eisu shang manung yourabadata swar hondoktuna nokpa yaokhi.


             Adubu nong nungshit nemthakhraba tungda  hallakpa khuding eikhoina thajabidaduna hundokpiprambi iyum mongbado mapi oro oro shinthana leptuna adum leirammi. Sangoi yumsada mamang ollaga shaba nawa punshigi saidangfam adungeigi iranyaido ngasisu mitta uri.Nongkhang chaibana machi machi horaba yumthak, tha subigum ponthoklaba fammenlomgi mamang thangba faklang, wachap thaduna turoi ngamloi lepkhibido pangal sonbini khanbiduna eikhoitana ikaiba pibikhibani. Tamthiba nonglei nungshit amatana inthuba ngamdana chahi kaya lepkhi eikhoina namduna inthubidrifao.


‘…meesu lak-hanbinu…nungshitsu fahanbiro…’

            Irong chesabagi lingkhatpa kuidriba NGOgi  office kani. Assistant secretary thaba name platena mangda thariba tableda leitengbiduna fam  pairabi officer amagum famli. Talap fangdaba thabak oibadagi khongmee lanmee mathang mathang chennakhiduna makok thongba officer ahumkhaktana chalaihouraba officeni. Muslim khunni, ithak thongba officer animaksu muslimni. Kaya thouna fakhrabino mapandadi, nungdana wakhalgi akanba lan: akiba, chingnaba, shingnaba, leitadaba. Pammuna  thamjaba lairik pumba samaj sebari oidourabani haibagi wakhalda officeki libraryda dan toukhrasu oja presidentki lairik eina khoidajaba mayam upu manungda yaoribadu paning paningna paba fangkhide. So lonshillaga supnagi officeka mari leinaba boring chuba lairiktamak pisillak-i. Numittu 'eikhoi chak chadri charukhige, Prema nang lairik parammu hairaga' oja Angoubi, ka Samad animak mayum chatnakhi. Leikaidugi mee ngaktani. Ithanta ngaihoure, parikhyagi lairik pabagum rule mayam pana pana wakhal  meisa langlingei kadomdagino khanghoude shajibugi kallaba nonglei nungshit adu leithak leikha khonna Lankagi Rabongum paisillakkhi. Lairikka paba changbaye. Taibang kanagi khonjen tadraba kadu  bhut makongumkhi,nungthil oirasu mamlaba kanungduda nong nungshitsu ki, mee fattabasu ki, atoppa meeda natte fam puminnariba anidusu yaona kisillak ‘he ima Saraswati! namombu nungsibiyu, meesu lak-hanbinu…nungsitsisu fahanbiro…’ sonna sonna mit chejet uisin, nakong kanna mensin kaya wana lenkhiba…

Monday 25 March 2013

SHIBAGI WA




Shibasibu kayam nungaibage?
Shiraba matungduna karam amuk touriba?

Karigino eina
Hingbagi meisha khangamlaktaba mikupta
Asuk yamna shakkhangnaningliba
Shiba amadi ashi leibakpu?

Ima nangna pubirakkhibaduna eibu
Ahingbasinggi taibang asida
Fanghanbire punshigi mahao.

Adubu mahao asina
Karigumbada yemounarak
Taibang wangmagi chaklenbu chaninghan
Hankhifam lambel hangjabasida
Shembiri eibu angaobi
Tahanbiri eibu thou leitabi
‘Shibagi wabu wa oina hangladana
Hingnabagi lallaksida
Maduga khanba shangbaye.’






Tuesday 12 March 2013

NINGSING MAMISING-13



Parikhya fal:

Ashit awanthagi nungthilni, nura thanglabi machanupibu langna fengdoklage khallabi imaga makha thangbagi loubukta una wana thaduna ishing lumminnei . Fana khoirabi  kakke yadana pammuna khakhanlliba shamlang marakta chaktariba hiksingbu yettumna thin thinduna fabagum makhut penna faraba tungda irujabinaba famhalli. Kangna sumdatlaba marei marei leisillaba fadiduna ishing chaisillaba nanganda  pangan pumba puthoktuna takhatlak-i. ‘Ayo ima ayo ima...’ Sapon teiradi  nura kokte khanjabi imana chafu amuba shangaina khethagum khethabagi cheina khanglingeidani, soroktagi ta Suranjitna laosillambadu, ‘imabok, Premahoigi parikhya haidok-e, taton Sanatombigida leihoubani.’ Nura takpa cheina khangba chap lepminnei. Fanektang setchilhallaga ‘yengucho, thuna lak-u’ haiduna eibu sorok panghalli. Mangasubagi parikhya falni haidoklibado. Sorokta pharmacy famliba mamton Sanatombida hanglui , ‘mamton eikhoi parikhya haidok-eye…’.Mayambagi macha amasu eiga class amattada taminnabana eigi role no. khanglaba mamtonna hairak-i, ‘ namada nga thongu haiyuko. Nangna first tare. Adubu first divisiondi youdre second divisiondani.’ Kok ngaona ngaona amuksu harao amuksu suktha hallak-i. Langtaknana ngairamlibi imana hanglak-i, ‘kamaitouraba?’ ‘khangde mamton Sanatombina first eina tai hai , first divisiondi  youde second divisiondanisu hairak-i.’ khangsao saogatlak-i ima, ‘ angaobi, firstsu tai firsti youde seconddani haisibu karino, asibuk ningthina khanglaga lakte, yamna thuna chatlu, fajana hanglak-u, chabada faba oina toudana’. Ishuk sukthana amuk hankhi. Lambida mamtondu laklambada thengnei, ‘mamton, firstsu secondsu tai haido kamainano imana hanglucho hairak-i’. Eibu pamkhatlaga mamtonna noklaga hairak-i, ‘ apangbisidi, mayamdagi nangna mark ihen henna fanglasu first division youdouba markto sudabana second divisionda pass toure haibani. Gyan taradra?’ Gyan  henjinna tasinkhi, second divisionni haibagi khalna lumhanjaduna haraoba ipok poknakhide imasu  eisu. Mamtonna hairakpa khuding tamlasu nga thongba chage haibadudi leitonsina khatpa thokhide. Imanasu bhap oikhide, numittuda nattana atei lakkhiba numitsingdasu...

            Inga ingengi nongjuna pat turel mabuk chonba matamni. Ikop patki ngayok firm manungda uba anganfou mamun faba fadba ishing ichaona louba laktringei lok-hounaba hotnabada leikai pumba khoirel masa painaringeini. Matric parikhya haidokle haibagi pao sandorak-i. Firmda loina chatnakhibana ibung ahalgi macha inaoga eikhoinida leihou-i yumda. Chahi fabattriba angangni jat thikhraba. Matamdu makhoi tongan chare. Pobigena nahong fidu pairubabu loukhidoure khanduna  yallaga frang frang chongduna kapkatlak-i. ‘ Namitsu pangba heitriba angang nangna napot luba hourabra?’ haiduna eigi machingdu lakpadagi angangni kaobamakhei dam dam futhei. Furasu fidudi adummak konduna leikhi. Angangga yumga sennabada kadaida kanana pairamgani khangdaba parikhyagi fal yaoba khabargi khongul liruba ngamkhide. Numidangwai firmdagi karaklaga imana haibadagi tamochadu eigi role number yenglunaba soroklomda thokkhi. Thawai nik nik laoraklibani ngasai nungthildagi. Karam thoklagaba? High School thadoklamdaigi farewell numitta oja Irabotna makok,mathang,ahumsuba tariba eikhoi ahumbu first division youraknaba schoolgi yatra makhongda pusinbiduna khurumhankhibadu kamdouraklagaba? Ojagi thajaba hatlabadi loiredako ei. Kayam lapnabu thirubano khangde khabardu, pung ani ahumgi tung pao haotaba puduna hallakkhi tamocha. ‘abem! third divisionda yaorak-ehe’. Atiya pumba kintharaklaga nallakpagumkhi. First division youbirakpa lai khurumlaga second divisionsu nattaba third division. Mangga chap mannakhi. Mit na yungkhatkhibani paoduda. Numidangdu chara henkhi, thawai nungaitaba, ikaibana mapan thokpa ngamkhide. Famungda tharo malo onduna fanek fijida pisu napsu itei teisilladuna khonjen thoktanaba khutna chin kanna mensinjaraduna leikhi. Tamochana mapanda ngangbadu tai ‘lairikti pajadraga taningde’. Leikai koithorakpa mamton Pakkada pabana ‘eikhoi nupisi third divisionda pass tourakpagi chakka chao yadana kap leire’ tambada mamtonna noklaga ‘ah! eikhoi Mangaldi third divisionda pass tourak-ena haraodana nga thongbaga chahouri’. Chakngan charaga yumgi mee pumba firmda chatnakhi mathang numittusu. Inaoga eikhoinida ichik chikna leihoukhi. Machi machi khudinggi chap chap leptuna ungkhi. Makhoi anidubu first division youraklamgadra? Ojasing, imannaba imannabisingi mangda maisi karam utkaba? Imungda angang sumlingei mapandagi  kourak-i, ‘Prema!Prema!’. Thoktuna yenglubada mamang leikaigi ka Ibungodu sumangda khabar ama paiduna leplammi, ‘Nangi parikhya haidokpagi result yenglabra? Khabar sida leire’. ‘Yengdri ka, eikhoi tamochanadi ngarang yenglure, ka na pubirakpase nungai, ei amuktaga yengningi’. Role no haiduna ka eikhoi ani changna yengminnei. First divisiondadi yaodre senglabada second divisionda amuk yengthei. Khang-u urak-i eigi role no. du. Onthokpani firstsu nattaba second divisionda yaorambaduda haraoduna chongkhatkhi. Tamochana asengba paodu puraklamlabadi mikuptugi nungaibadu fanglamdabasu yai.

            B.A. parikhya haidokpa numitni. Eikhoigi louba khabarda ‘B.A. gi parikhya haidokle’ haiba pao machet ama thengnabadagi khangbani. Irong Chesabada jila parishadki vote leplaga kahoudraba oja Angoubina lingkhatpa NGO amada assistant secretary oina peisa fangba nattaba hundokpa thabak ama touri matamdu. B.A. tamlingei ‘ima ei M.A. tamgeko’ hairubada ‘naral leiraga tammu’ hairakpadagi M.A. tamningbagi khourangba pumba namsinduna social workta punshi katthoklage khankhibani. Aduna parikhyagi falduda pukning kaya changlukhide. Numittu oja Angoubi leiramde. Iche Memchaton eikhoini ka Samadka che chang suba yaba khara suminnaramlaga hallasi haiduna thorakminnei. Office puminnarasu pukchak hunnaba hotel fambada oina maipunaribi iche Rasidagi hotelda changlaga poknafam khabar loubatai amukta yenge hairui. Manipuri honours ki mapada asum yengtharui. Minga loinana first classta yaorakpasingdu mathang manao naina amadagi ahum faoba irammi. Ahumsubadu urakpada ‘ah! eigi ming yaore, ei first classta yaorakle’, haiduna haraobana chongkhi. Yum yourakpada imana hairak-i, ‘parikhya haidokle khanglabra? Sanai machanupa atonbaduna nangi ming khabarda yaorak-e tamlammi. Liktusu pithoklui nungaini nang. M.A. tamge hairadi madu kaiba nattana  upai leite.’ Lambida thengnarakpa oja Angoubida parikhya ngamlakpagi pao tambada eigi share sharuk lupa lising manga puthokpa ngamdabadagi bandhan thammo haiduna ingaktagi louthoklaga pikhiba sanagi liktu handokpiro M.A. yamna tamninglakle haining haining haiba ngamlakkhidrabani. Yaramdabi imana yarakpagi haraoba mapan shatpa ngamkhide. Self help group mayamgi peisa pullap khomlaga bankta thamjinbige hairaga voteta puthakhiba peisa singdoknakhre  mahagi meeni ngangriba oja Angoubini. Kayada charangnahankhiba aduga amaromda kayada  laona fatpikhiba eigi academic careergi lambelbu B.A. parikhyagi falduna.

            Numidang chak chaba toklaba matungni. Phone lak-i, Inaobidagi. M.phil. tamminnariba imannabani. ‘Prema nangi role numberdo amukta hairak-o.’ ‘ karigi role number no Inaobi?’ ‘Net kido, net parikhya haidok-e. JRF  faorise eikhoina khannaba mee amagidi nattre nangi oiramgadra khalli amukta hairak-o. Bijoy eikhoini internet yengli.’ Mihun ting ting chong-i. ‘Inaobi ei kaore, admit cardta amukta yengkhige.’ ‘yengo yengo eikhoi ngairabani’. Document mapei maraktuda set faktuna thirukhi. Thiringei Inaobina hairakpa role numberdumak eigi admit cardkidumakka chanarambaduda haraobana ithak houkhi, ‘ Inaobi, mani eigine, ei yaore. Inaobi asuk yamna nungaiba pao pibirakpagi laman tolle nangi, ei nangbu punshigi kaoraroi Inaobi...’ Kana kanada phone tousige eigi nungaiba paosi tamnaba. Oja ama ningsinglak-i, M.A. tamlingei Net, JRF thao haiduna satra satrisingda inot tattana hapkhiba oja ama. Imannabi imannabasingna PH.D. entrance test thakhiba matamda yumna  research touhannaba peisa leite haibadagi test yaokhidabagi ningdol pomba itou ubada ‘JRF faonaba kanna pao madu faorabadada nanggi ningba thunggani’ pukning thougatpikhiba ojani khanna eigi nungaiba paodu tamge khanna phone tourubani. ‘oja ei JRF faore’. ‘ Role numberdu chumlabrane?’ kanthanana khumlak-i. Lakak tou-i maka lamjaramba khonjendu mangkhi ikhanaosidagi, karinone haiba wakhal ama khalhankhi. ‘chumme oja,Inaobiga Bijoygana internetta yenglaga houjikta hairakpane’. ‘munna yengu, nangi paper threedu yam hundokammi, mark yamna keisu fangdabani’. ‘eh! Oja ei handakti full answer irammina, amatta chitharamde. Mamanggi Net faobadudabudi nangdadana khara hundokammi, handakti loina ijarambani.’ ‘ ide ide lanbasu yam yao-i, role number onnaramgani’. Ghor pumhal halle full answer touramliba eibu touramde hairakpada gyan mamle. Upai leitana hai, ‘hoi oja, role numberdo chumbra lanbra amukta yengkhige, thamjarage.’ Sunda yengduna ngaihak lep lei. Matamdu laptop leidri, internetki duniyaga samnadri. Hostelda leiminnabi iche Cleogi kagi thong thillui. ‘Iche Cleo, Net parikhya haidokle hai amukta yengbigera?’ Admit cardtu khutta pairi, role numberdumak JRF kida yaorammi, ‘ yaore, yaore, congratulation! Achapot pija taba’ iche Cleona haraona hairak-i. Ichegi  kagi lamyaiduda famtharaga angaobigum ‘iche Cleo, ei yamna nungaiye  yamna nungaiye, iche eigi  role numberdo soidreko amuktaga yengbiyu…’ mitta pi ira chenkhi haraomanbana…

Sunday 3 March 2013

NINGSING MAMISING-12


Yaosang:

Angang oiringei punshina khwaidagi pamjakhiba kumheini yaosang. Ipok thada pangthokpanara khangde onthokna ngaojakhi.Siningbagi wakhal lakkhiba kayadasu kumhei asi yaoningbagi mayaina sihoukhide. Kaya yamkhraba ningsing mamino masina ifamda tahallamliba!
 

Yaosanggi nungaibalakta anouba fijol setpa fangbasisu panba yai. Lei machugi furit amadi mami sami ngasisu adum ningsingli. Yamna khoidajakhiba oiramba tai nawa wakhalna madubu. Kokpa ngamdana leihoure. Tha kaya watlingeidagi khut thektuna paminnarakpa lamtagi purnima numittu yourakpada ipang oiminnagadabi itasingga ayuk chakcha tokpadagini makhe langminnakhiba. Chenghi sambal langminnaraga iruptuna iroiduna sannaminnakhi santhel khong marilda. Adudagi keribani haiduna imagi hemani, imannabigi mamagi  lipstic puthoktuna teimin-sangminnakhi. Machu ita tadrasu  kerabani fajarabani haibagi wakhalda fijol anoubasingdu hanna hanna yengna, leikaida saba yaosang mei thaba wana ngaiminnakhi.


Yaosang mei thabu thakhradi chennakhi khunkoktamna. ‘Haribola he hori, lairabagi senfu thugaise…’ lao laoduna khangnaba khangnadaba khungangi yumthong sinna changlaga sel nikhi. Chinfel khara faba imannabisingna mang tharaga ‘Ho peisa niba lak-iye…’, gorong gorong changsinkhi  ikai hangoiba yaodana meegi imungsingduda. Nungai yaifana panba yumbal, mathong chadana panba yumbal makhal makhalni. Peisa niba chatpana khunganggi lammit tumit, yumlei keirei, punshi mahing, imung makhal, mee makhal kayabu khangba ngamhankhi. Kanagumbagi imungna harao harao kousinduna bor chaona pirammuko hairaga peisa tara, kun , siki , makhai, lupa angamba pirakkhi. Kanagumbagina thong lollaga meena kouba laangba tasinnadana tumin leikhi. Kanamagina ngasidi peisa loithokkhre hayeng lak-o hairakkhi. Harao harao piraklaga eikhoisu bordo chaona chaona pirammi ‘nungai yaifana panjaro, ana ayek yaoranu’, piraktaba, kouba khumdaba imungdana machin yaobi ama anina hekta laosillammi, ‘noida chara hen siro, lairabana pat tatlo…’. Yaosang mei thaba numitta eikhoina piba bor oirasu shap oirasu palli haibagi apang thajabi amana bikhya niba chatpada ikai iki amatta pokkhide. Nongmadi shap tousillamlaga thorakpada mayum pandrabi leisabi saree imaboksing  amana amuktang machin thiraga hatlage matagum tannarakpabu mihun thahun sudana  lawai sham chap yungkhatna chennarakkhi.
 

Imabokkidudagi leirak ama lallaga makha thangbada leibi sel okhak paibi iboktudi ingna tapna isusing laklabra haiduna mangolda famduna ngairamgani hakchang  ngamdaba matangdana famungdagi nahe nahe hougatlakani. Toubagidi eikhoigi khutpuda naitom pokpi masudusu yaoi. Imannabiduga sanga oirubagi laida katpa athum ahaosu chahi khudinggi chaba fangkhi. Sel nibada natte chatlibase huranbasu chatlibani. Khara amana peisa niba changkhringei khara amana meegi ingkholda houba hawaimubi, kobi,  hawaitharak, alu hurankhi. Chatnabi ama oina leiramlabana thoina pap puinagi wakhal faonakhide. Huranba heibadubu hei singba oina khannakhi. Adubu lamsida kaya khutloidabana kumhei yengbagi thabakta oikhi eidi. Ei yaobana eikhoigi ingkholdagi hurandrasu imagi mapamgi ingkholdadi eikhoigi huranba khutpudu hekta paktharaga changnakhi, sel nibana eiga imannabi kharaga  changhalli.
 

Nini chanba numitta ayuk nganna houraga ima imagi innafi amamam (kanagumbina jaipurga yanbasu yaoi) ngakta yetpoi lakpoi thengle thorak o kounaduna thorakminnei soroklomda. Thouridi ayamba matamda eikhoidagi pukhi. Ngarang hayeng pige haihouba imung kharada changduna sen tonkhibagum thoukhi. Pirakpadi pangyao yaokhide. Khunganggi sorok machani, yamna chatlibana eikhoi khungi nak yetta tariba pangalsingni. Harao harao pirambasingdudi harao harao thadokpikhi. Adubu peisa pini khangdraba mahasaisingdudi lemna khak thadokkhide. Meegi cycledu maning mamang yanbao thatpao pumkoi koisinni ,mafi furit , makhut paiduna koiching chingni, khara lakpa foiba heibina furitkhaoda yaoba wallet, kolomnachingba laktuna chenkhini. Yannadrimakhei changlakloi lapna leikhini. Makhoidou maril thitpani furusu yadagum tou Meitei khullak oibagi.  Eikhoigi ka henba maongduda cheirakpasu yaokhi , ‘chaningai leitrabra nirisi, eikhoigi edta nakhoidagi kari ni ?...’. Angang lai ngaktani naha achoubasingduga thaoina onsinnaduna chinda paodanakhi, ‘kumheini, eikhoi chatnabini khangdra atei matamda nibra?...eikhoi lambisida chatpinu piroidaba oiradi…’. Ama faringei nanthoktuna chenkhiba uhoudaduna fahoudaba yaoraga eikhoi masel amuk khatnani,‘ Adum yeng leiyu, loi thadokkho…’. Mee fabagi thou chillingeidudani aber teiba nupamachasingna mathou chinjaribasu. Masak khara fajabi imannabisingni dasa yamna tarisi. Isung imannabana kaya tannadrasu eingonda ngaihak leitana  chongkhatlaga makha leikaigi nupamacha piktru amana hekta teisillammi. Schoolda nongma imannabi kharana makhoina thoujillaga teihanbani haidorakkhi.
 

Sorok machaduda thouri thatpada ita tadrabadi maning sorok haina kounaba mayai lambida chattuna thatkhi. Kharadi kinei maduda thatpasi, aber teiba sangu sangu lak-i. Nongmadi eikhoi mayam meegi imungda thong lonsillaga khangkhi. Mayai lambi haigara kum amagi yaosang amasu ningsinglakle. Chaore leisabi macha haiduni. Junior high school nattraga high school tamlamlani. Leishabi yang yang farabi indomchasinggi matung illaga yaosang aroiba numitta koiba chatpani. Ahanba amadi aroiba oina leisabi marak tinduna yaokhiba yaosangni. Thouri thatpagi yaosangduna sangsar amani. Peisa tannaba hotnabada atei thoina changba natte. Numittudi leisabina pakhang thiba chatpagi maongni. Adubu aber nattraga nimna mamai machu sangjillaba ngaosinnaba pakhangsingna gari mapot fana laklabadudadi yaosang manam namba thoraklibi indomcha leikai ichesingdu lakle lakle haiduna tung hanna yengnaraga sorok mataida leiba khonglam wangmagi thonggal amada hotchinnakhi. Karino tourisibo changak maingaknabaga loinana mihun chenganana tunginduna chensinkhi eisu. Uku haptuna semliba apikpa thonggandu lanbada pisces(nga) oirubanara khangde ishingda jabong chongthakhi. Mitkup amada thokpa thoudokni . Gyan men tahouba natte. Ishing manungda ngaihak manggum leiruraga fung faogatkhi. Lambida chatlamba, Tata mapot thanna lakpa nupa mayamna khubak khuduna nokpa mang hagum takhi. Ikaibana leikrak changningba youkhi. Leikhom itei teina mai mit ngangsang ngangna kakhatlaga meegi sumang youkhrabisingdugi manak younaba chensinkhi. ‘ “Urirei ishingda tare” laorambado garidagi…’ indomchana nokna nokna iruplingei tahoudraba eingonda tamlakkhi.School tamminnaba imannabi imannaba kayasu yaona  yamlaba meeyamna leitenglaba lambi lamsangdu landuna yumda hallakpada eina faokhiba ikaibadudi. Houjiksu madugi inil leihouri. Ikaimanbadagi indomchada napsinduna chatlubada  saorangnana cheirakkhibadu kuikhraba oirasu khonthang yeirei ningsinglakba khuding ‘karinone si angangsibu, sum changsillaklisibu, chumna chat yadro’.

Numit mangani chupna nakka thengduna, thouri thattuna awa nungai yannana tallakkhiba peisaduna tarukni suba numitta chak chanakhi. Yaosang loire haibagi nungaitaba wakhaldu ahaoba mathelsing charani haibagi wakhalna namhatchaduna pumlang langminnakhi,  'kanagida chanasi haiba, kari kari mathel tousiba?' Chak chanafamdu hongla honglaga sillasu ayambana eikhoigida oikhi. Eikhoida toina sinkhibagi maramsu leikhi. Pujarigi thou puhankhiba ima pabana chak yensang yenna yenna angangsingi wakhal khangna hek hek haikhi ‘chap mannana happaniko. Eina watli mana helli khannadanaba’. Chaba loiraga arembasingdusu amuk mannana yenkhi. Meena kari haikhidage kijana icha meecha yonglei mellei naidana yenba potyenni.

Kum amagi chak chanaba numittudi piga marup oikhi. Maning leikaigi imannabi amagi yumda sin-langkhi. Chanaba khudingda yensang mathelsingdi ataba peisana leirasu chengdi yum yumdagi khainakhi . Numittusu turel wangmagi inamma Thotleihoida magi cheng saruk khaiba eikhoi khara urokthong landuna chatkhi. Pal semduna ishitlaga nga fanakhibagi ishing takli takli leirammi Santhelkhongdu. Thongkha paringdu yengdhou karan chatna  yungba palsangni. Lufam oikhibagini. Thongyai yourakpada karamna soikhiba khongfamno khanghoude paithakhi safu kanna. Yengdhou yungliba mapa chana tasinkhi. Leikhom bru-bru putthaba  mafamduda cheinakholga loinana ‘Ima ima' kouna fampreknakhi. Thongthakta leihoubi imannabisingna ‘Prema takhre’ laonarakpada anakpada leiramba ataba auba mayamsu laonarakkhi. Faiganda yengdouna thinkhibagi ee  thokpadu ubada ee ubada ipai houbi ei ‘ ayo ima ei sire ima!’ o khongna kapkhi. Eshwargi kripani waraba khudongthiraba matamda madom chindagi thokkhiba ‘ima’ haiba mingouna koujabi eigi apokpidu mayamna laonabadu taduna chenthorakkhi. Khonglei thuna eigi maikei tamlakkhi. Chinda koujabagi wani imagi maithong, nganglak laoraklibadu  uba tabada mihungi khongjeldu khanghai amukka haigatkhi. ‘ Lamsha namittu nongdonda yengbra? Cheina lenglamladi fadouni …’ leikhomga eega yaonnaribi eibu  yum younaba sagan paiduna chinglakkhi. ‘chak chanabaka yaoba yaroi houjik…’. Imannabisingga wa wa nokminnaduna lenminnabagi mahutta imagi micheigi cheinakhol, asokpagi cheina, itasingi mamangda ikaiba pullap yannaduna hik hik kaptuna lenkhi onthokna naitom tana tusonna. Imannabisingna eigi chak saruk thillakkhibadu pigi nong marakta chakhibanara mahao ikhang khangkhide.
 

Yaosangga thabal chongbagadi ishingga ngagagumbani. Makholda tabada chongningbana khro khro khotlasu yaosang thabalna eibu aduk hakna nungaiba pibirakte. Hoi angang oiringei khungi uful brong brong thokpa lampakta khwaigi mameida tan men mathong khangdana pangchongda chongkhibagi nungaibadudi mangdri. Yumda hallakpada machagi kumheitabu yenglibi imana hek hek ngangkhi, ‘thabal chonglibanina tansu chade tan chanana chong yadro’. Class six tamlingei matamda eikhoigi Junior high schoolda chongkhiba thabalduna eigi yaosang thabalgi aroiba oikhi. Imannabisingi marakta thettuna chongkhiba thabalgi khongthang kupna yengkhibi schooldugi eibu luna toujabi oja Binana ‘Premaduna thabal chonglibanina tansu chade’ hai haiba wafam imannabi amana tamlakpadagi amuk hanna khun leikaigi lampaksingda chong- fanjakhidre. Hoi chongbamak yaodrasu pamjaba yaosang thabalbu kallakna yengbadi tokkhide lampakki mataida leplaga.Matam ama  lampak mayaida nattraga khwaigi mameida khujeng palloinaduna chongminnarambi itasingna ningthina make semlaga lamgi khoimu leipamba kayaga khujeng palloinaduna nungshi wari saduna chongkhiba thabalbu khamba thoibigi jagoi khuthek Angom chanu Torona yengbagum yengkhibani onthokna mihouna.
 

Class six karakpa matamdagi peisa thattuna, nakka thengduna chak chanabagi pandup adusu loisinkhi. Yamnadi pamjarasu ahumsuba ibungna kanna thingkhibadagi adummak tinba fangkhidre imannabisingi marakta. Adubu namduna namthabikhraba yaosangda ngaojabagi ihul adu amuk kaanghannaba hotnakhi yeithatpikhiba ibungdumakna. Adungei chak chananabagidamak peisa niminnakhibi imannabisingdu chaoba sarep fanaraktuna thabalgidamak chen chongba, peisa khaibada khoirel masa amuk painarakkhi. Matamdudi ishing manungda taba nungdumgum tumin tumin lairik amadi mondranggi sangsarda luppa houre. Chongba heitaba thabalduda karisu heiningba pokkhide. Leikai leisabigi selkhai khairakpada imadagi eigi saruk adum loukhi. Ahanbada houramlabasu eina adum yakhidabadagi itasingna thabalgi langbada eibu houba hangoinaduna adum houkhidre. Koinadabi imannabina maraktaka hairakkhi ‘mee machadi lairikta thawai yaobanina…’. Adubu adum noktuna tathokkhi. Eikhoi leikaigi thabalda thawai yaobi imannabi amaga mitchi, waheigi ten kapnariba ibungduna magi khudongchaba fangnabani eibu yaosang thabalgi langba kanna yaohanninglakkhibadu. Adubu matam ama athingba thamlakpada aduk hakna thouna fudokpa ngamkhidrasu yaohannaba hotnarakpadudadi inada hapkhide. ‘keshe’ haiduna famungda tumlaga leithokkhi.
 

Hostel thadoktuna yumda yaosang yaorui  kum ama. Chahi waikhtlabi,thabaldasu channdraba matamni. Leishabi saree mingthol fanglabi indomchana hourakkhi, ‘ibe  nakka thenglusira?’ ‘meena noknaroidara hanurakansida?’ ‘ noknaroi, mousu chatnaridudi, swai akoibasiga sorokki dukansinggada chatlusi’. Angang oiringei loisinningda loisinkhiba puk thandana tokhibagi arambana lamjingduna lamta purnimagi thabalda kuina koiraktraba keiroi leikaida sel nirukhi. Thaina inatni khanna tonkhiba sel thoubagum thoukhibagi thounadudi mangkhiramle pangal saref fajarasu. Ikai ikai ikaibaga changbidabi indomchagi tung-inkhi. Saree ani ubada ‘Eh! Angang achoubi anisu peisa niba lakli…Abe nangsu yaosang yaorarira…singiko nakhoi anise…’. Adungei ‘hari hari bola, he hori…’ yumlak khullak, leirak konsang nilhanna nakka thengbagi nungaibadu ningsingbadangda ngairamle. Puk thanfatkhide khanduna ngaranggi chak aremba charubabu chajik ollabagi mahao iwat watlamle. Ngarang haokhibadu ningsing ningsing ras loubana henna oinamlamle…




Wednesday 20 February 2013

NINGSING MAMISING-11


                                                              Vadodara khongchat-ii

Eikhoigi asuk yam toubiriba Shipraga karino amadi chaminnaningkhi. Aduna houdoklui ‘Shipra  achapot charusi’. Harao harao yarakkhi. Hotel amada mahakna puduna changminnei. Yamna nalli. Punshida adugumba hotelda achapot chaba amukta changjadri. Hoi akademina achangba khrach puthoktuna achou achouba 3 star hotel ahum marida lek chaduna leiba fanglakkhibaduna amani. Inglaba musicna rasi hapliba hoteldugi ahangba table amada changsinduna famlui. Menu da iriba achapotsingdu amatta khangde. Mamaldu ubada kokchaobi kakhi. Eina Manipurgi hotelsingda imannaba imannabisingga chaminnabadu lupa  chahum amukta youkhide. Ayambana 30-40gi bora kangou chaminnabamaktani. Lupa lising chatpi amatang purseta yaori. Ateidi hotelda airbag manungda thamlammi. Karamtouni maithongse asum suktharak-i. Tamo da hanglui, ‘Tamo sel yaorira? Eidi lising amatang purak-e. horel aada singjinge.’ ‘yaori yaori ei pige’ khumlakpada swar khara hondokkhi. Shiprana achapot khallu haibada khanfam khangdadana menudu maraga fana kuina leirui. Khanfam khangdre khangbadagi mana oina khallaga order toukhi. Eina apang ataknana asigumba achapot amukta chadri hairubada tamona Manipurida ‘Prema, nangbu leishabini. Hotel atangbadaga amukta changlaga chadabra. Eikhoidi yam charakkhre’ hairakkhi.

Achapot puthorakpa ngairingei Shipragi khubakto paiduna mayi yenglui. Khubak mayiga meegi character amadi punshiga naknaba mari leinei haibasida chetna thajarakpa kuire. Cheirogi palmistryda numit kayani ngaokhi matam ama. Meegi khubakta yengbada thabak oikhi. Yamna heirubagisu natte, ahei sarubagisu natte. Mee haraonaba hotnabasu natte khangninglubagini mayina sannariba lilabu. Classta ojasingna para  taklakpada atamnana sadharan meeoisinga mannadaba  makhoigi mayibu onthokna mittana yengkhi M.A. tamlingei. Khubak mayida panbada yenghanningdaba masagi punshigi maramda khangningdaba meesu tanggi. Nupagidi makhut pairudrasu nupigi yengbadadi set faktuna yenggani  khang heida heiraba palmistgum. Thawai yaona hangnarakkani, ‘Thabak fanggadra? Nungairakkhidra? Karam kanda luhonggani? Icha kaya pokkani? Kayam kuina punshini?’ akhangba kharana khumni khangdraga khangde. Heisu heitana karigi  yenglibano nganglakpana kayama. Adubu nisha haiduni hekta yengninglui.  Shiprasu onthokna khangningba matou utlak-i. Eina akhangba kharadu hairaga nokminnaringei maya kaduna yengliba tamona hairak-i, ‘ fana nungairi nakhoi anigi maongsi, kadai nangi cameradu pirak-u, photo kappige’.

Pizza, pasta, vej-burger, juice mathang mathang puthoraktuna tabledu pumthal thalli. Tamogi pizza, eigi burger fana haorammi, Shipragi pastadudi heinadadana amuk huklubadgi makha tajadre. Eikhoina yennaduna chaminnabadu mee uramgadra, nokninglamgadra khangde, nungshi channana chaminnabagi mahaodudi fana oinamkhi. Chaba loisillaklaba bill pibagi matang youraklabada tamo Budhi hougatkhi. Kachin thangna famliba Shiprana tamona pikhidoure khangbadagi ‘no,no, Budhichadra,don’t, I’ll…’ hairaga khanghou hougatlakpada eina makhut fakhi, ‘Shipra, don’t give, please...tamo piruro…’. Tamona piba hallabasu countergi meeduda handokkho ma pige hairui. Eikhoina handorakkanu fana hairasu lou yadna noklaga pithoraklaga Shipragidu oina loukhi. Thorakpada  mana nungtigi lunch chaba hotelni hairakhhi.

Taxi tongduna amuk lakminnare.Thawaisi nungaifam ikhang khangde, meegi maran yamna tonsinlaba meegum ifun fungatli. Ikaibasu fao-i.  Ithanta khanjei, eina ma oiramlagabu asumna tuoramgadra? Hajiktang chaona imannaba imannabisingna eigi pursetagi sat-hanbada laiman oijaribani. Einasu nongmatta atangba pot chage haikhide. Chaningdaba sakhi. Scholarship fange kari chaningge haiyu leige nongma fadok imannabinaka harakpada ahaoba atangba achapot mayam yaoridu usinnadana lupa tara piba caketa khut thinjaribini. Shiprana hairak-i, ‘ Sayaji Baugta chatlaga yengba loisillasi ngasigidi. Taxisi mafamdudagi thadokkhrasi, horel hanbana amada hallasi’. Khallak-i, handakti taxi bharasi eina namdana pirage, madadi pihallaroi. Tamona phone recharge hapningi haibadagi  recharge yonba dukan thiraga kumthaminnakhi. Taxi driverdu mapokthok maya langlaba ahalni. Nanghouroidaba matagum hangkhi englishta ‘ bapuji how much will take fare?’ English khangdaba ahalni, bhara faobadi broken hindida hangba heifam thokpani, adubu leitolsidagi hathu hathubanara thoklakkhide.Faonadaba londa kanna wari shannaringei  makhoi kakhatlakpana hankhi.

Taxi khamle, Shiprana hangbada driver hanubadu seven hundred haiduna houjikta English wahei thetlak-i. Khutlei thuna khutna paiduna thamlaba peisadu pikhi. Shiprana 'Prema ei pige nang pirunu' fana khamlasu driverduda namduna pisilli. Harao harao louraga lupa chahum handorak-i. Bhara faobadi eina piredana. Ne khara takhi. Shiprana ahalduga kari karino lonnaraga lupa chamma chatpi ama mangondagi amuk pikhi. Karino haifet khanjanei. Taxi chatkhrabada ‘Prema, eina piganu hairaga piri karigino. Driverduna nakhoibu foreigner oina ubadagi seven hundred hairini. Eina Indianni ngangnage touraga, lupa chahummuktani loufam thokpadi. Yam henjinkhare’. Eina ngakna hanglui , ‘nangna amuk lupa chamma hapkhriduna karigi?’ ‘Adudi eina ngasai hotelda masu charusi haibada magi chafam ama lei konna chage haibagi chajarunaba pikhibani. Nang matungdi pinuko. Nakhoibu foreigner oina ubagi henjin henjin haibani’. Mana thengnakhiba thoudok amasu tamlak-i. Chennaida Manipuri nupi  amaga rikshaw tonglaga chatminnakhi. Driverduna Singaporedagi oiraboi khanduna lupa kungi lambiduda lupa chani piyu hairakkhi. Maduda mana ngangnaraga athokpadu pikhi hai.

Chaokhraba parkni hai,Sayaji Baug. Acre kayana konba nongmada koiba loiba ngamloidaba parkni. Pukchel chaoba leibak mapu oibagi gunna leitenglaba Maharaj Sayaji Rao III na Vadodaragi meeyamda tamlamba khudolni. Numit mayum  changkhraba amam angan sinnaba matamni. Shiprana lamjingduna ashatpa leina leitenglaba gate ama faoduna changminnakhi. Meegi mee ngakta leirammi. Kanglup kanglup famduna wari shannabana shannaba, ngahou ngahou chatpana chatpa, mee yengbana yengba,mahousa yengbana yengba makhal makhalni. Top top taraba eigi fijolduna ayengbasingi meetyeng chingsinnabagi maram oikhibadu heinadaba faorak-i. Oily oijaraba maisi nungsa marakta chatlubagi irang langkhattuna mingselgumle haibasu photo yenglaga khanglak-i. Chaora chaoraba kona pambisingna background oihallaga angle semlaga Shiprana eikhoigi photo loubikhi. Tamonasu Shipra eikhoinibusu kappikhi. Matam adu non-Manipuri Muslim hatlubagi mapanda leiba Manipurising mathawai puduna chenthoknarakpagi irang nemthadri. Akibaga awai akhum touna tounana chatningbagi mayaina lakpani. Kurta paijama litpa tupi angouba uppa nahamacha khara theinabada murum murum sonnaraga yengnahoui eikhoibu. Mihun sude, Shiprada mipaiba fongdoklui. 'Nangi dresstu setlaklammoidabani' hairakpada 'sheireng pathokpa yaorubadugi setpani, hongdoknaba tanjasu fangdre'khumkhi. 'Chummi chummi, hayengdi achamba setsi' hairaduna eigi pambomda konbirak-i.

Amambana kupsillaklaba park adugi machi amada leptuna wari sanaminnarambadagi tamodu mayumgi phone laktuna khara chatthoklaga kuina wari sakhi. Asangba napithaktuda rumal tharaga Shipra eikhoinisu wari chikthanakhi. Chahi hangnabada supnagi numit taramathoinikhak eingondagi hallamkhi. Adubu eingondagi mana halle haiduna eibu manao amagum loinarakkhi. Eina ngakna hai, ‘Shipra eikhoinimak piscesni!’. Ibanigi marakta mannaba kaya leibanani nongmatanggi manungsida asuk chetpa marup oikhribasi, wakhalda faorak-i. Eina hanglubadagi mayumgi maramda tamlakkhi. Mapadu achouba thabak ama toui hai. Nungai yaifaba imungni. Eina eidi main roadtagi tamna leiba nga fabana mapung oiba khungang amada pokpani. Manipuri mediumda tamlakpanani lon ngangbada warisi. Masina eibu pukning hanthahalli hairubada khut paisinduna ‘ Prema adummaina touganuko, ngangla nganglaga heijarakkani’ themjillak-i. 'Nangi sheirengsingdu chaorakpa idea ama iraga eingonda mailda tharak-o, translation toubige. Ei Manipurda nongmadi koirakke. Khungangduda chatsi. Nahakki maramda documentary film namsi...' Mamanggi mopokta eigi lamanka tonhoudouduna singdoknaba ngairamba meegum mayang leibakki sakmannadabi marup asina mapan naidaba nungsiba pibiri. Kaya chaoba lamanno eingonda amuk tonsilhanbiriba. Karamba numitta eina amuk singjaba ngamlagaba...






Monday 18 February 2013

NINGSING MAMISING-10


                                                   Vadodara khongchat-i
Vadodaragi Maharaj Sayajirao University campustani. Dr.I.G.Patel Seminar Hallda Sahitya Akademina sinba north-east amadi western young writers meetki houdokpagi thouramda eisu sheireng pakhi. Bhabok mayamga mayoknana diseda sharuk yagadaba kavisingbu famhanba marakta onthokna mai pungamdana famkhi. Mit pumnamak eingonda yenglakliboi khallubagini. Imalonda ama English translation ahumga lanthokkhi. Shanda naina thikhiba Manipuri sheirengduna pronounciation chumdaba english sheirengsingdudagi henna bhabokki thamoi joy toukhi haiba pana pana khangjakhi.

Stagedagi  kumtharaklaga  lunch chaba thoknarakliba mayam marakta khongbu oiminnariba tamo Budhichandrabu thirui. Tanjaduda tunglomdagi khongthang kallap haigatlakpi amana eigi lengbanda kollaga hairei, ‘hi!, yours  Sahitya Akademi’s poem is so nice. I love that poem’. Charangnaramba wakhalgi leichil ado takkhiba khangoude hek yengbada aki maithong chenbi lengmannabidugi thagat waheida. Nokmi nokmi kithi kirumnana  khumkhi ‘thank you’. Magi saktamduna faohankhiba akibadagidi wari makha taraktuna eigi english arangbi mapal thokkhradara haibagi akibana mang thakhi.

          Maong tajadaba lunchto charaba tung tamo Budhigi fiji koiyan yan leiba tanbadagi hera haiba wakhalga loinana thouram pangthokfam hallda changlakkhi. Ngasaigi nupidubu supnagi ‘thank you’ dang hairaga thadokkhibagi nungangba ama leihouri. Lunch chafamda ukhidaba mabu hall manungda amuk thirui, huran mityengna. Laina chankhi naitom famduna leirammi. Ikai iki pumba namtharaga  ‘hi’ hairaga noktuna manakta famtharui. Ngasaidi onthokna haraona toubani. Adubu eigi kaya friendly oikhidaba maongduna waroukhimalle handakti ching lemna khumlak-i. Broken englishta wari sajilli. Maming, leifam,houjik kari hotnariba mathang mathang hangi. Lousinba ngamhoudba khara yaorasu ayambanadi lousilhoui. Mamangdasu asigumba thouram amuk anirak yaorubagi experienceti khara leijarabani. Ithanta non-Manipurisingga marketingkasu chatminnakhrabani. Adubu kuina lollaktrabana khara heijariba malesh marolsi ngangthokpada tounge tight oi. Ishada confidence irei leitabadouna tuo-i.

          Shipraga ngaihak famminnaduna meiba chingminnabadagidi eigi leitonsi mei hougatlak-i. Camera louthoktuna photo lourui ching lemthokhrabi magi. Adubu lon sudabi itouna famjinhankhrabi mabu amuk mei hougatlaklaba eigi  englishna mahi langthok-hankhi. Pungkhai faramloi kuinadagi khangnaraklabi imannabigum nok kheminnaduna loinakhibadu. Hanglak-i, ‘ Akademina lam koibagi plan sinbra?’. Eina sinde khumbadagi ‘Vadodara city manungsi koiningbra?  Yengba yaba fajaba mafam yam lei. Nang koiningladi koirusi. Houjik thabak leitradi chatlusi’ hourak-i. Mathum-maranglak-i, chatningbana. Harao harao khumdokkhi, ‘hoi koiruse, eigi pagadabadi loikhre,pararoi’. ‘sigi sessonsi loiraga thoklasi’ haibadagi  loiba ngaiminnei.

Ithanta pongjei marup ama fangjabagi laplaba meeramsida. Adubu khudakta khangnabi imannabisina sakkhangdaba mafamsida koirusi haibasida tamo Budhina thinglakkadra khanjanei. Amuksu ngakchei  thouna fabi itousida. Akibana landarakke toubada tangna fangba khudongchabani, sira si,changlaga chang  haiba wakhalna namhatchakhi. Shiprada hairui ‘eigi fellow amada chatke taklamge aduga chatsi’. Manabu oina hairak-i ‘mahaksu chatningladi chatminnasi’. Tamo Bhudidu eibu kaya thousa wasadabagi waroubaga Shiprana nupa chatminnabadu nungairoidra khanbaga houge khalludabani.  Mana adumna ningsinglakpaduda wakhal lumjabaga loinana hoi hourakke haiduna tamoda hairui. Chatninglaga leirambana harao harao yarak-i. Oja Priyobartadi chatninglamloidra khanduna houramdre.

          Maram natte Shipragisu. Maharastragi Punedagini. Eikhoina thungliba hotel Harmonyga building punba theatregi office amada thabak touri hai. MS universitydagi Archeologyda doctorate fanglabini. Ratan thiyamda yamna ngaojei tammi. Kajalna pummu muhallabi mamit, misi changba maya, akotpi furit, hek yengbada maring marang ubadagi tamo Budhina hairak-i, ‘Prema nakhoi namannabisigi masaksi ubada kihe!’. Eina noklaga khumkhi, ‘Tamo mapan thirasu thamoidi yam fajei’. Taxi ama wairaga mahakna haiba mafamsisingduda chatli khitang haibada henna bhap tasinkhibana lon faonabada thoina awabadi oikhide. Ticket peisa pige toubada mana ngamduna puthokkhii. Uhou-i lupa chahum louthoklaga kakkhibadu. ‘ Karino  touheiribra guidesu toubiba peisasu tinghanba’ haibagi  nungaitaba wakhal amana yeikhi.

Laxmi Vilas Palace!  Indo saracenic structure! Mandir,Masajid,Church, Gurudwar gi structurena pullap lengonnaduna lepli ngaranggi sana konung ngasigina museumdu. Matam ama ishei nongmai amadi natki harao kumheisingna nillamba ngasina ichik chikhouraba darbar hallduda khong thangjinbada karinoma faokhi. Maharaj Sayajirao ahumsubadu matik magun leiraba darbar membersingga pukning changna ishei taduna leiribagum khallak-i. Tamo Budhina Shiprada eikhoigi kanglagi matangda kanna shingthari. Thoina pukning changdana taribi Shipraga eikhoini wallda yekliba laising,thong thongnaogi design, floorgi decorationda mit laothoktuna yengminnei. Nakongda hapliba headphonedagi ekhoina chatliba yengliba mafamsingi maramda taklakli. Ningsing mami kayaga loinana amuk lakkani tamngamdraba mafamdu thadoklamkhi.

 Ngaihallamba taxiduda tonglaga amuk chatkhi Maharaj Fateh Singh Museumda. Shiprana ticket kakke tourakpada cheikhi, ‘piganu ei pige, nangna guidesu toubiraga peisasu puthok-idu ngaorabra , ei ikaiba fao-i, ei pige Shipra’ makhut faduna khamna khamna namdana kakkhi. Mana hai ‘nakhoi eigi guestni, aduna eina puthokkani’ ‘nanggi statesu nattana nangisu meeramni masi’ hairubada ‘adu oirasu eidi mafamsida thabak touraga leiribani’ haiduna mana chumnaba yetli. Tamo Budhichandradi noktuna kumhei yengkhi.

Chahicha 19-20gi Tongan tonganba nongchup amadi nongpokki paintingsingna museum aduda nganthoirammi. Lam koiba pamjaba Maharaj Sayajirao III na malemgi mafam kayada koirubada purakpani hai miniaturedagi houna  chaora chaoraba ayekpa laisingdo. Meeoibana semjaba kalagi khutsemna meeoibabu shumhatpiri. Yug yug khudingda shak shonnaduna ngakna yengnaduna leihoiri. Kayada mapok fakhraba he kalakarsing!

   Fanek thambal leikhok, lei machugi rani fi sari matek setladuna meitei nupida nupi ataknana chatliba khongchatni. Museum yenglubadagi thorakpada  panaribasingduna  ‘Japanesela?’ hanglak-i. Shiprana Assameseni khumkhi. Manipurini chaothokchariba eikhoibu Assameseni saktaklakpada  ping lao-i. Adubu toubimal khangba uttuna itadudadi karisu hairudre. Tamo eikhoinimakna museumgi meesingduda ‘eikhoi Manipurini’ satakkhi. ‘Manipur kadai liege?’ amuk hangjillakpadagidi ‘Manipur khangbidaba?  Bharatki north east stateni, Bharatki map yengbidbra? Bharatki state fao khangbidba?!’ Khara saoningba swar chenna khumdokkhi . Tamo Budhidi  ‘Mary Com khangdra? Handak olympicta bronze fangbado’ hangbata nattana  Manipurgi history, kala sangskriti,sportki maramda sugaina takkhatlak-i. Shipra yaona museumgi meesingdo kayadi pukning changdana nokmi nokmi tari. Tamogi iramdam shaktakpagi waroldo sum maril chatlakpaduda  ‘tamo loisillalasi’ hairui. Museumgi meesingduna tamo eikhoinibu maong ama oina ururamalle, eigi camerado louraga museumgi mamai chinglaga  photo thou-oina kappikhi. Eikhoina ting sokna Manipur saktakpado manada happara haptabra khangde mee ama oinadi harao harao toubirakhi. Saoningluba ei ikaijakhi, Shipragi  mangda.

Saturday 16 February 2013

NINGSING MAMISING-9


Ngasi mangda chu urammi. Decade kharagi tungda mangfaonarakkani khanjaba  eikhoi khunganggi  kaofa roadta auto ngairibani haidana tourammi. Khundol patka hek thangnabada tariba kollupki thongganda leptuna Tentharomdagi lakkadaba gari ngairingei nupi amana yollunaba purakpa chuni.  Chungang mapop fajaba masang  ani  leihou-i. Puba nungainaba tenna tenna kakthathalli. Auto tonglaga fana sangna lakle. Ahangba polithine khutta pairambaduda ingak ngakna haidokkhi, ‘heima chu kaoramme!’Garidagi kumtharga louba  lakkhi. Lamkhangda  nupa anina  makhutna kollaga purakpadagi  makhoigi saruk khara pirammaga louhoukhi. Leihouribani, adwaigi meena pusilhourabani haibadagi awatpadu amuk louba lakminnakhi itaduga...adubu kananasu  puthoktuna pibiraktre eigi chudo, ningba kaina hallakkhi...Mikap thorakpada chusingdo mitta uduna adum leikhi.

          ‘Chu’ eigi  punshigi tangkak  amada  sida hidak oikhiba pambini. Houjiksu keithelda yonba , meegi ingkholda houba uraba mitana hekta yenglui. Matang charagana leirak-i. Matam ama eikhoi sumang maton, yennakha parengda marang kaina hourammi. Adubu eingondagi saruk tara chuda ngaojabi inammasing lakpadagi khonggul mutkhi. Hanglaba eigi chakkhaoda amaritagi saklon loubirambadusu thupchinkhi. Charam chadatnaraba eigi chakkhaona ningsing ningsing thong thongnao lonsillaba kada piga marup oiduna lenkhi...

          Kuidri child psychologygi matangda parubada hyper-sensitive oiba angangsingbu henna care loubigadabani haiba ama thengnakhi. Nungsirakkhi hut fet laoganbi, saoraga chakta oinaganbi adungeigi nupimachado. Chara masing khangdana henkhi imungi mee ama nattraga amaga nungainadabagi.Pikta piklingeidadi chara henge khallasu henba ngamkhide mama ibemmana bheirabigi khonfamda ‘ibemma, laktribra? Nangaksamdo kakke leirammu nang’laorakpada mihun chenkhatna chaklukmangda famlui. Adubu chei khangba ngamlakpadagidi fana kihan khanghallasu chararoi khankhradi chakhide chara ahum marifao them-noudrimakhei. Chakkhumdagi ishing faoba thakludrasu chu houringei matamdadi meerat narat yenglaga theklui. Madu charaga aram khourangba kokchabagumkhi.

Chu ningsinglakpada numit amasu ukhidraba saktam kharaga loinana ningsinglakli. Shumang matonda mapop matang fana houba chungangsingdagi khoidaba ama khallaga yankhi nongma. Thangduna puba ngamdabadagi chingduna pukhi wasang chingbagum. Lairik khaodumaga yakkhraba nungsana mit thakhallaba khunganggi akut atong lambiduda  soro soro chingduna lakkhi, pijaningba mafamdu younaba. Leirak machinmaktada leiba yumdugi thongjinda leptuna kourui, ‘Lakshmi! Ei chu purak-e’. Imungdugi mee pumnamak chudu ubada ‘eh! Chao-ihe sidi!’sonnakhi. Chugum thumbani eigi itadugi khonjeldo. Kayadi kuiraba taraktaba. Mapop matang fabani eina pukhiba chudugum . Evangelist oiba mapagi tung-induna lakkhibido thabak mafam hongkhibada  tung-induna amuk  chatkhibani. Pi thingba ngamkhide Ithai dam manakki nik nik laoraba irong fangba torbanda  anouba yumda leihounaba mabu bidai piramba mikuptu. Thinminnarubi  itasingna hallakpagi bus manungda ngangkhibani, ‘Prema nangsidi, kapninglasu khanggadabani,eikhoisu khanglini, Lakhsmido nungairamlaroi’.

Aroiba  oina thengnakhi, matam khara english takpiramba eina oja kouba makhoi babagi sorat Thanga Chingkhada yaoba chatpada. Christian lainingda laiming louduna thawai asengbada thajaba thamkhraba makhoigi imungni. Nouna lukhra oihourabi ningol pokpi  indomcha amadi macha ningolsingdu pi marik amatta sinthadana awaba amatta uttana  leikhi  Gospelgi ishei shaktuna meena chonna tillaba karma mafamduda. Makhoibu  yenglaga leptana ihourakpa pi lonna lonna theithokkhi kapchetpi amadi. Lonna uhandana kappanina matam ama pi noumalli ngangkhibi itasingdo eigi nak yetta famlasu nganglakhide wahei amatta. Kuchu ngoubi, mamit tarao taraobi itado yumbal keithelda potshit fakhi. Magi luhongbagi barton fanglasu leishabi fakhini haiduna  lillabopna kom sengum sellibi imada luhongba chatke, potpang leibiyu haijaba ngamkhide. Matung tarakpa thoudok  wathok amatta amuk paojellakkhidre.

Chu thummida nangse. Taibangdata nattana mangda fao nangbu  nungsijari. Laman tollabani eigi hakchangna nafamda. Ningsingbagi thumlaba mahaoga loinana chupli eina nangbu marak marak  khoidana. Chupkhigani, loukhigani nangi mahao,ningsingbagi mahao ...


          

Thursday 14 February 2013

NINGSING MAMISING-8


Nouna lakpi eigi roommateta hanglui, ‘kari lamdagino inaodi?’ ‘Patsoidagini iche’ ‘oh!... S.P. Mangi khangbra?’ ‘khangi eikhoi manaktagini’ ‘magi manao atonba Nongyaidu nupi thirabra?’ ‘thire macha leire’.Urak-i saktamdo, masa fulleinaba ngourok ngouba chahi 36-37ki pakhang sarido. Numit humnigi workshoptuda chahi mapalgi mamangda thengnakhibani. Patsoi pallakpada da Nongyaiga loinana Langathelbusu ningsinglakli. Nungsibanida matamdo, ngarangta thokkhiboi  ningi.

          B.A. aroiba chahida tamli. Eikhoi leikaigi nupisingi self help groupki secretary oina thou puri. Makha leikaigi Secretary iche Memcha, mayai leikaigi Ganga eikhoi  ahum khongbu oiduna khongjom bazardagi  Langathelgi Pepoles' for Animalgi  sanglen  tamna khongsalak-i. Fairen thani. Lambi nakangi loubuksingda hangam mapalna ithak houri. Hawaimatongi sanglaba loubuknasu mitpu ing-halli. Mahousagi saktamsingna mayai kahallaba eikhoi ahum mee chiklaba lamhangduda maka lamna nok noktuna lak-i. Chingthakta laptak uriba panthungfamduna khutlam toina kourakli. Angamba karamdaida chingthaklomdagi thoudarakpa bike amaga theinei. Gari khamlaga hanglak-i, ‘kari lamgino ichanhoidi?’ ‘Uchiwadagini Tamo’, iche Memchana khumkhi. ‘eikhoi ngasaidagi ngaija leirabani, yam nungaire youbirakpa, kakhatpirammo,mayamsu leihourabani.’ ‘bondhusina hairammisibu eikhoi lakkani khangbadouna’ eikhoida ngaihourabada hairakpa ichegi wada nokminnana  kakhatminarak-i.

          Workers educationgi workshopni. Thoubal districtki tongan tonganba mafamsingdagi ahal naha nupa nupi fana yammi saruk yaminnabadu. PFA gi hallda workshop houdokpagi thouramduda oja Lokenna chair louduna eikhoi mayambu intro touhalli. Eigi introda sheireng i hairubadagi sheireng thiyu haiduna chinfa puraba ‘Ahoba kangkhandagi’ mingthonba  ama thikhi. Sakkhanaraba tung oja Lokenna shinmeesingi hakki  matangda class ama lou-i. Classta chin yaobagi heinabi loinaribi ei numittusu pakka shinmee onduna onthokna kupthana hangkhi, nupi shinmeegi hakki matangnachingba kayada.

          Numidangda meijao houraga  sharuk yaribi  leisabising chak thongminnakhi. Chakyam thongbagi expert nattabi eidi yensang oina semkhi. Wari watai sanaduna mayam wa wa noklingei workshop asida khwaidagi naha oina saruk yaribi  Naobina chellaklaga hairei ‘cheche,Prema ka Nongyaina amukta lao haiye’.Chenkhribi  angangdugi tung induna chatkhi, kanano Nongyai hairisibu khanna. Ka amada mei yaiduna nupa ahum mari famlammi. Changlak-u kousillak-i. Samtu fi macha ama illaduna leplui. Ngasai eikhoiga chingkhongda mayoknakhiba nupaduni. ‘kari haibigadabano da?' ‘nang houjik kari tamliba?’‘ B.A.3rd year tamli,G.P.da’. ‘oh! Hairaga mangak haifet nomkhi’. Mathang mathang  hanglak-i, 'makhadi kari touge khalliba? ichin inaona kaya ?...’ ngakna ngakna asengbadu adum khummi. Hairak-i ‘nangi ngasaigi sheirengdu kharabudi controversial oigani, adubu yam fajei. Iyu fei eikhoigi clubna fongba magazine ama lei aduda happige, ithoklaga pirak-u’. ‘hoi da pirakke’ hairamlaga adum thoklakhi. Khabar,chefongnachingbaga sanga kuinadagi touraklabana paoduna thoina haraoba ngamhandrasu sensitive wangbi wakhalsi ngaklambadagi  bhap ama fagatlakkhi.

          Ayukta  ishei houna ngangladuna da Nongyaidu eikhoigi mapa landuna chatkhi. Famminnarambi eikhoi mayam nok-houi lonna. Ayukki chak thonglingei mouyai khara yaobaduna wari tounarak-i. 'Imphal eastki S.P. Mangigi manao iton tonbani haine Nongyaise. Mama mapa leikhidreye. Pakhang oiramalle, mateimasingga mot kaya chanadabadagi mathanta tongan chai hai. Ngasai mashana lijarak-ini'. Karigi thouoina masabu shaktaklibano haiba eitana khangbagum faokhi. Adubu bhap fagatlubagi maheina shindoklaba sheirengdo piruba ngamdre. Unabada  maiyoknarudaba itoudu khanglamalle ngarang numidang policekum thouna fana hangkhibadu  wari sarakpa ngamkhidre. Nini chanba numittu da Nongyaisu class loukhi. Eidi chin fotchinkhrabagum yaokhi magi classto. Numidang chakshangda fat faojillaklaga hairei,'yensang haodou mallida manamse'. Wa nganglambi ei chap leppi. Mitchanarudrabasu khangi yensangda nama thonglaga eingonda munna yengli haiba. Adubu adum usinnakhide.

          Workshop loiraduna yumda hannaba mahei mahei loisinnei. Sheireng haidu adum piramloidoure. Eikhoi mayam bag yannaduna  chingkhongda kumtharakpadu cameraman amana thawai yaona namli. Adubu haifet ukhibadagi sukyeng yengthokludana nungaiba warida luppa sana iche Memchaga kumminnarak-i. Camerada fallap fallap yenglibi ichena noklaga hairak-i 'Prema, Nongyaise eikhoida tannaraga sum nam leire…’



















Wednesday 13 February 2013

NINGSING MAMISING-7


‘Train tharammani , irujababu pung chatret changi, matungdi amuk hanna chatminnabagi wa leite’ makokta lumlaba suit-casetu kokthongnaraduna fi fi kamna ngangtharak-i. Ahing mameigi akhak arao loinaba nongju adusu nanghouroi matagum khangkan kansillak-i. Lumlaba airbacktu nakan amamam painaduna chenchat chatli iche Babita eikhoini. Utamsu airback machadu yalladuna tannarak-i. Fana yamna hengatlak-e suit-case puhoubadudagi, fibham mataduda khangnok noktholui. Anidusu eigi tung illak-i. Adubu mahei mahei chin mennei .

          Silchargi hotel amadagi railway station tamna lakpani. Khongchatsigi guide oja Durbasagi ishousi ateida natte eingondani. Ahing pung ahummuk tabdagi hougatlaga eina ihan hanna loisinjabani. Hakchangga nungairaktabaga toilet anouba oibagi sijinnaba khutloidabaga matam fana yamna loukhibagini makhoi thitlibasi ojana. Yamna ke mourubagi wa natte. Adubu meewa tanaba pallaklaba nakhongnina adum matai. Taxi amatta fangdabadagi tariba dasasuni. Sanglaba lambidu khongna arumba potchaosingduga nonglaktuda train nanghouraroi mipaibaga loinani chenlak lakliba. Pumchot chotna station yourakpada traindi chatkhiramle. Mamai ngangsang ngangli ojadu. Nokningbaka loina hankhre, kamdouni hanglubasu ngamda  ingbaga pakhatpaga thak thak nikna tumin tumin tasinduna leikhi eikhoi ahum.

          Wa lan ngangdana ojagi tung koi-in illi. Taxi amada kakhat-halli. Kadaidano khangde nungsitki mamang thana thouri. Ojadu amuk ngangtharak-i. Mataida famlubana  nongfenna hakchang tangkhai ama chaithabiri. Ingga ingbane, hakchangga nungaitabane , porok nungsibaga tabane kaptum kapninglak-i. Fana sangna tonglaba tung taxi khamlaga khumthanei. Tharibadu urak-i ‘Badarpur Railway Station’. Bhap tarak-i houjikta eikhoina tannaraklibasi Trainni haiba. Fana kanna tannaraklasu eigi punshigi ahanba oina ticket kaktuna reserve toukhiba traindu ngaprum mamei khujinna shikpagum nanthoktuna chatkhi.
         
Ahanba khongchatni chinglon wangmagi. Sahitya akademina pinabiba thoujalni. Lapna chatpa yabani adubu punshida imalondaga sanga oijarakpaga nupiga oirubaga thouna faba ngamkhide. Uttamgi imung manungna sinduna Oja Apanbabu lamjinghallakpani. Akademina bharatki manungdagi chatningba mafam ani khannaba hairakpada Agartalaga Shilongga menkhibani.Uttamgidi Assamga Tripuraga menkhi hai. Ojagi khrach share touminnaduna lakpani. Adubu angang ayabini Uttam, parikhya naksillakl-e , Assamdagi hallani hekta haigatlak-i. Akademida amuk report thagadabana eidi Agartala nattraga Shilong anigi manungda ama chattaba yadabani. Matha sakhi. Upai leitaduna ojada eigi problemdu haijakhi. Akademina tharakpa chedu munna paraga matin yothakhiba ojana eigidamak yenglaga Tripura jatra tounaba lepkhibani.

          Badarpur Stationda cha asaba amamam thaklaga mai ollakkhi eikhoi Silcharromda. Saoba thuba ojadu ingthabasu thui. Cha thakminnaringei fagi puba wangang loinakhrabana kiramba pumba mangkhi. Khamduna leiriba mee tongdaba Train amada  amukmuk khakhatnaraga Uttam eikhoini photo kaplak-i. Traingi Train chap mamannabasibu tongba faobadi fangledana. Pukningda nokchakhi…

Tuesday 12 February 2013

NINGSING MAMISING-6


‘Nangi nungaiba pao ama lei’ messtagi chak louba kumminnabada Helloisena noklaga hairakpani. ‘Kari paono?’ khangningna hanglui. Adubu konna haige hairamlaga maang thagatkhi. Kakhatminnaraklaga makhoina semlamba hangamdu thong thakpagi thabak eina amuk makha chatthakhi. Helloisedu mana thokpa karino touduna leikhi. Ngaihak oire pao haidu tammakkadra ngaibani, tamlakte. Maon maon khalli kari oiba yai. Nungaiba paogi source thifam khangde. Khalli eigi wari facebookta thagatpadu meena fajei hairakjatla? Adubu thajafatte. Handak marak ningsing waritaga loinadunata leirabanina madutagi oiramdouboi khanjauri.

 ‘Helloise, nangna pao nungaiba lei haibu kari paono?’  Khangnok nokthoklaga tamlak-i,’Prema, ngasi eigi mangda nangna bihu jagoi sabada fajarambasidi. Hostelgi freshers’ meetni haidana tou-i, mayam pumnamaktagi nangna ihen henkhre.  ISTV da utlakpada eikhoi babana onthokna fajakhre  thagatliba ha ha…’ waheisingduga loinana bihu dance toukhatlak-i ‘yengo yenguo…sumaina sarammiba…’.‘Taibangda fangdrasu nanggi mangda heroine kumlammaba eise, nungaihe…ha ha…’.

Adungeigi thoudok amana  mitmangda iroirak-i…

Class v-vi tammingei nongma ikop ningthougi laibungda eina katkhiba  jagoi khuthekto, moirang Thoibina uramladi ikaini, ei natteko mani. Leikai imannabi Mangalga laplaba laibungduda khongbu oiduna chatminnakhi. Mangal leina fajabi nupimachani Mangal. Madugi napalsu adum loinajabini. Leptuna yengkhi laibunggi machi amadagi, ningthira fijol set chaduna jagoi khutthek katnaribasingdo ibudhougi mafamda. Icham chamna lakpani eidi haraoba yengningbadagi. Yumda imana tambibada heiyu yadraba jagoini,aduna saningba faokkhide. Classta para fadabagi eina tattana mana leibiribi Mangalna mana heiba lamsidadi ichang thourak-i. Mathanta sarugadabadu ikaiduna eingonda hanna hanna taksillak-i, ‘Prema, sarusemi, lak omi sarusemi…’. ‘as! Talle Mangal, ei heite ikaijei nang sage sarucho’. Adubu namduna chingsinbikhi eibusu laimaangda jagoi saningbana ngaorabi itaduna.

Chali haiba jagoiduni mayamna sarido,  taan men chadrasu robotna jagoi saba mannajarasu mayamgi tung illammi. Khanghoude anouba jagoi khuthek amada sagatnarak-i. Maangda khongthang khara taan net nettuna khutthekka loinana haigatnei amuk sat  tungda  hanthanarak-i . Eigi maang chinglibi Mangal onthokna taan chana cheptha chepthaduna sari. Maangdabu kagadra tungdabu hangadra khutna karamna thekkadaba machine yadraba robotkum lepkhi ei toufam khangdana ngaihakti. ‘Mangal! Mangal! Thok-ase ei heitre!’. ‘He! Eingonda yenga sao,irai laisibu’. ‘Nang sahouro ei thokkhrage’. ‘Jagoi sa yaoraga loidana thokpa laina sao-i haibani, thokcharunu’.

 Akoibada jagoi yengliba meeyamdu eingonda loina yenglaklaboi ning ikaibana maisi wang wang laorak-i.Hangat handa sariba jagoiduda khurou chenna sum leppaga lei yadabana  yaosinbada matakhi.  Meena maangda kakhatlaga eina tungda hantharui,meena tungda hantharaga eina maangda  kakhatlui. Naitom tana sakhiba  solo jagoiduna pukning chingsilluramlle, eikhoi leikagii nupamacha kharana nakandagi laorak-i ‘Bhalo! Bhalo!.

 Hallakpagi lambida 'eida sininge,meena noknarak-ido, nangna chingsindana choppini ei, kanana haige jagoi sa yaoraga thok yade?'  Itoududa apoba maya adu utladuna ikhi khigatna Mangalna hairak-i, ‘eina fagi toubani, ithanta sahouba tanbagi’.
'
           
            

Monday 11 February 2013

NINGSING MAMISING-5


                                             
Pole Star Collegeda class xii tamlingei matamgi thoudokni. Numidangwairam collegedagi charaam chadatnana hallak-i.  Bustagi kumtharaga sanglaba thek khoiraba lambida yum younaba taha taha lak-i. Ngasai chak khajiktang charaga lakpani. Ithanta chabaga nganna chabaga yotsinba iya yakhide. Hallakpadadi lambana pat tatle. Imphal turel lallaga makha panglak-i. Eikhoigi leirak haijillakpada thanglamba khongthangsi chap lepkhi. Ibok Kumudinihoigi thonggal mapada mangaktu peitak touraduna mamei fara fara haina eikhoi Tembana eibu chingna yenglakli. ‘Temba…’ eibu ngairamlini khangbana harao-nungshi yannana houna kourui. Adubu eigi khonjel tabaga inakta chellakpagi mahut yumlomda ngamjabida chenkhi. Asumna yumlon taret nipan lallaga amukta ngairamdabani mamangdadi.Thonggal lansillakpada mamei hairakpa nattana. Ngasidi mata amani khan,ngakchanana yum yourak-i.

          Fi –rol tanhong honglaga chaksangda chensinduna chak thiraga charui. Ima ngakomda nga mei thari. Haona chakhatlakpa tanjani. Khonjel ama tarak-i,swar achouba honbagi. Yengthoklubada  Tembadu chaksanggi thongjinpanda marei ha ha tam, matin oro oro chenthana eina charibadadu yeng leirammi. Khangching chingnaraktuna imada laorui ‘Ima Tembasi chak pijadabra?’ ‘ihe! eidi nangna pijaramladouboi ningdna pijahoudre’. Yamba chak natte chafuda leiramlibadu. Pukki aramba nemthadri. Adubu thangatluba chakhomdu hukpa ngamdre. Nungsina kourui ‘Temba…’. Mamei fara fara haina pakthakhraga thongjingi ufeida mangak souraga yengli chak pukhamda amukna eingonlomda ‘ung!ung!…’.  Pi ihourak-i, lamme haibasu heiba natta, onthokna wana ei hallakpa ngairamboi. Tengottagi yengsangdusu chagum atabadusu hapchillaga tottuna tharui. Kayada haona haraojana lak laktuna chakhraba. Manakta famlaga thawai tana yenglui ,nungsina amonba matudu nanthabiduna hairui ‘Temba nang nache lakpa ngairammiro…’.

Chahi fadana kaongamloidaba aroiba numitu lakkhi.Mahak chatkhi matam chuppagi. Chatchakhiba natte namduna chat-hankhibani. Makhong  machin punsinbiraga mayam changduna borada hapchillaga awang khulgi kabui Tombagi shasem thanggi mayada tarunaba sinnakhi.  Fibham ado  yengningdabadgi famungda kaptuna leikhi ei. Yon-gumsi khamjabani adubu meegi nganu yen chathokpagi meewa meesa tamallakpadagi yumgi meesinggi thamoi kansinkhi. Tembaga sinnakhiba  lupa 500 do magidamak pi khwaidagi sintharibi eingonda pigi mamal oina pirakkhi. Angakpani peisagi mayai pi sintha sinthana lousinkhi. Ngasika oiramladi khak loujaramloi. Amuktasu oijaba fanglaktaba lupa 500gi mapu oirubaduna taba fangjakhi karem wangang amasu ‘ kapsinnarini maisi, peisadi lousilli…’.Tembagi shadonggi mamaldo karidabu sijinnakhiba ningsingfam thoktre. Mapok tara onkhre. Adubu nungsira ipwado nungsi heitana yonkhibagi  paptudi ngasisu puri eigi thamoina ningsing laiman oina…

Sunday 10 February 2013

NINGSING MAMISING-4


Yumda chatpa khudingda ima, inamma nattraga eikhoi Thoibi(ibungngi machani) da hangi ‘eikhoi leikaisibu kana kana luhongnakhre? Kana kanana sikhre?’ Ningsing ningsingnaduna khun leikaigi thoudok paodamnarakkani. Asumna hanglubadani inammana tamlakkhibadu ‘aah, awang school manakki oja Ganda Sing haibra adusu turelda si leiramdana soratka loikhre’. ‘Karino hairisibu? Tureldadi kamaina?’ swar honba kaokhi ei, ngakpana. ‘Maning thunglaktabagi sijarini, sollaga sum leibaduda mapukning hanthajaraktuna .Adubu sirani chongthruraga amuk sininglaktadana tureldagi kakhatnaba yamna kanna hotnarammi , makhutki khujilka amatta yaoramdre hai’. Swar fungatlak-i, ‘Kadai mapada thengnariba?’ ‘Thaunaojam Memchahoigi mapada leiraida nappaga leirammi hainei’.

          ‘Oh! Oja!’ thanungda koujarui. Mitta sangsang urak-i, ojagi oiramgadaba fibhamdo, onthokna wana thawaiga hakchangga setnaramgadabado faorak-i. Mahak  meetop natte eigidi, adi guruni. Punshigi ahanba eigi sindamshangdugi oja makokni . Kayada luna toubikhiba mana eibu. Ningsingli nongma ayuk amada nungsina imannabilaktagi eibu kousinbiduna harmonium khongba tambikhibado.    Ikhut paibiduna keysingda namhanbada thorakpa sa re ga ma gi surlakta ojana luna toubibagi nungaibasu tinkhibani. Anisuba karingei matamgi ojaga mari leinaba kaongamdaba thoudok amasu leiri.‘Ishing’ haiba para amagi yumdagi irakpa lekha(home work) adu ubada oja saorakhi, ‘Karigi nabungsingda ihallak-ibano,nasana irakpa yadro?’ ei ngakkhi,asengbadu iting tingna haikhi,’oja si eina ijarakpani’. Adubu ojana eibu oidaba ngangbi oina adum loubikhi. Numittu ei thawai kaya nungaikhide, khangna channabasingda,yumgi meesingda  ninda tuona tamkhi, ‘…mee ishana ikhei ijaraga…’.Adubu angangdagi ahal ollaklaba matamdadi numittugi thajabikhidaba khut-i dugidamak chaothokchabaga loinana kaongamdaba thoudok ama efamda pibikhiba ojabu waroukhibadu nungsibada onthokchakhi.

                   School adu thadoklamlaba kuirabagi tung high school tamlakpa aduwaida ojagi loinabi ima ibemmadu eikhoida tattana lakkhi. Matam adu oja paralysis naduna lengba otpa, wa ngangba thokkhidraba matamni. Meitei maiba oina khun leikaina shakhngnariba eigi apokpabu ojabu laiyenghannaba kouba lakkhibani imado. Pabana yumda hallaklaga tamlakhiba eigi ojagi awaba matoudo tabada thamoi sokkhi. Anaba hangba yamna chatningkhi, adudu wakhaldata chatlaga tokkhi. Chahi asum houkhi, hougat kangkhat ngamlamdaba ojado khara khara fagatlakpagi pao tai. Ngangba sakpadi adummak ngamdre hai. College tamlaba matamda college aka akum marak marakta  machanupa ama nattraga amana samlaga lambida chatlamba, sajel touramba thengnakhi. Adubu laptak ubada  nungaitana yengjarasu nakta naklaba matamdadi houna khangdabi satrigi saktam louduna nontharaga lakkhi. Pishak piklingeigi satrini, eibu khanglamkhini khanglamlaroisu khangde, koujabda khumlakpa ngamgadabasu natte. Adubu koudabagi iral ama ireita leikhibagum faojakhi.

          Kuina leiraklaba houna khangdabi satrigi laimando kokchanabagi tanja nongma tangna fangkhi. Numittu ei yumda laklambadagi hostelda hanba thorakpani. Eigi ahanba seirengi lairik fongkhiba kuidri.  Copy ama ani bagta yaori. Thongkhongi dukan amagi mamangda ojado mathanta cheisu amaga leptuna leirammi. Matamdo eikhoigisu thongkhongda dukan famlammi. Eikhoi dukan mamangdagi ojabu ngaihak leptuna yengkhi. Lambida mee lakparasu lei leiduna yenglui. Mee chikpagi tanja louraga mihun dang dang chongna  ojagi nakta changsilli. Mai wang wang loana haifetti momonna koujarui ‘oja ei Premani, ojagi satri’ waheisingsiga loinana nonthaduna matam ama harmonium khongba tambikhibi khutsina  makhong soktuna khurumlui. Eibu khangbagi matou utlakkhiba ojana ngakchanana khurumbadu okpikhi. Khutlei thuna bag manungdagi eigi lairiktu louthoklaga ‘oja, eina ijaba lairikni, ojada katchage’ hairaga pirubada haraona loubikhi. Dukanda yolliba acha achakta khutna haifet thillaga hanglui ‘oja achapot leijaramge…’. Leirunu haibagi maongda ojadu ‘ah,ah…’ haiduna khut ngak yaona khamlak-i. Achapot  pibado yamna tonna ubiba mankhidra khallubanani lairik pibagum thouna faruba ngamjakhidriba,ayaba niruriba. Hyper sensitiveki thamoi pallubagi dasani. Ojana kari kallamni haibagi ikaibana thumhatlak-i hangdokluraga. Numit aduna eigi adi gurubu ujabagi aroiba numit oirammle. Amuk hanna Anisuba fongba lairik asi kattuna khurumjabasu fanglaroi. Wa ngangba thokchadabakhaktani mana pangba natte kaothokchaduna khut shana mana pangba meeda hangbagum ingit touduna achapot leiramge hairuba, paktaba guru bhaktidusu toujaba fanglaroi. Adubu aroiba oina ujaba fangkhiba dukandu landuna lakpada kari karigumbada eigi ojado  leptuna eibu nungshina yenglakliboi faorak-i...

                                                                          

         

         

         
 

         

          

Friday 8 February 2013

NINGSING MAMISING-3


Hayeng soratni haibagi numidangwaidani yumda lakhibadu eina. Ipa pokpa ibokini. Angang oiringeigi ningsing mamida mami sami tabi ibokna aduk hakna eigi thamoida mafam kallamde. Imannabisingi maboksingna makhoibu luna touba uraga eigi nawa punshina onthokna kallakchakhibani. Inak nakna leiribi ima pokpi iboksu lamlanbi oikhi ningol macha eingondadi. Nongmata naothi saba fanglakte ibok ipusingi mafamda. Kallingei matamda macha masugi meisa amatta langdana ipuga tamlaba khungang amada leirakhibi iboktu ipu leikhidraba matung eikhoida lakkhibani.

Yamna cha-thakpa pamjakhibini ,adubu maning ithung thungkhide. Napatta leiringeidadi nongmagi hotelda cha tal chaba anirakti soidana chatlambini. Adubu eikhoigi yumda lakpadagidi taionnakhi. Cha thakpagi,achoi apa chabgi chatnabi eikhoigi yumda leite. Nongma fadok thabak thouram thokpada lonba nattana cha londe. Churupti watpa yade. Mee lakpada churup lalli ima bajina. Eikhoidi churup thaktabanina imannaba imannabi lakpada ishing pithak-i.Madusu thakke haidradi pithakte. Onthokna fibham chadaba matamdani ibokka eikhoiga leiminnakhibado.  Mounao oiringei ningthina toubirakkhidabagi malom leiribi imana ibokpu kaya thaoikhide. Maya teklabi kei amomgum iboktu tonna hingkhibani loiramdai punshi matekto.

Pung mapangi honours class nangnaba chaktaba singna thonggadouriba chakni. Kilometre ama faningchit khongna chenchat chatlaga wabagai lalonbiga nganam namminnaduna tongadouriba busni. Aduna college nangnaba hotnabada karigumbada cha londana chak oina loisinnaba laknakhiba numitudi ibokki asaobini. Murum murum sollaga mana purakpa korfu machadu pairaga chatkhigani. Lambi achat aokta sugunu yougadaba lambi koihang hangluni, akhangbasingna  themduna pusillakkani. Magi chak pijaramlaga fu fa fu fa khara yotlaga college chengani. Imungi mee ayambana kaya thaoikhidabi iboktu ahal oisillakpaga hannadagi bhap khara fabaga mapukningsu pangnung nungsiramgani.

Harao kumhei onthokna pamjakhibi iboktu nongma ikop ningthou haraoringei matamdasu imagi michei nangkhibani. Lapna haraobagi makhol tarakpada chatningbana langtaknarabi ibokna lambida lakpi ima pokpi ibokta hourui ‘ Malika mama,lai haraoba yenglusidana’. Sumangda nga farubagi mafi marol, mamai mamit leikhom itei teina nganu,yen,houdonga laona laonaduna nga sallibi  imana amuktang mangol fammenda famlibi ibokta laorakpabu ingkhol matonda sing theklibi ei faoba khangprek khangkhi ‘o thongdagi taraga sirurage haibro? Asuk ahan oirabasifao ithak irang kankhredako, mee mathou chinkhraba meeni,lai haraoba chatpakaye…’.Adungei manem ibemmana  ‘mangda fou lonna tairammi,Leibaklei eigi mangnabu chumde haibra’ haiduna tathina toubikhi haidugi laman khumlibra khangde imado.

Chahi ani hostelda leiduna M.A. tamlaba matungni. JRF tharaga research touge khanduna yumna hallaklo koubaka tadana bharada leiringeidani ibok leitabagi pao lakkhibadu. Matamdo mobile amagi mapu oijaba ngamdri. Meena paiba uraga kallakna yengjaba nattana. Iteising amana sandhya yachangba matamda hairambani. Kuire yumda chatludaba. Thamuk ngaona narammi hai ibokto.

Numittu chakki mikap tumluraga ahing pung baromuk tabagiduda mikap khangthok thoklak-i. Ithanta tumbani. Mit uisillaga amuk tumthaba themnaba hotnaringei awanglomda kagi faklangi hek wangmada kok kok suba makhol ama tarak-i. U-shapeta saba yumgi fammen kadagi tapthaba kani eigidu. Khonjel ado tarakpada wakhalda lak-i, ningshingba ama. Mani khonjeldumakki khonthangni. Adubu karamna oithokkani. Cheisu asisu cheisu asibu shubagi makhol thok-hallambi asisu lapna chatkhrabani taibangsidagi. Eigi wakhalna lallabra? Bhapna tariba khonjella?...Adubu henna henna mayek sengatlakli, kok kok suduna mamang thangba kagi fanglang napna lakli. Murum murum sonbagi khonjel amasu… karino tourisibu? Tamnariba haidura sibu? Hakchangda chelliba ee kijabana ishing onkhragummi. Thangnaba fammen kada tummlibi imabu houdokninglak-i. Adubu ka wangmagi sahumsina takhidra khangkhidra kijabana swar faoba pikna hollaba eini. Mit uisinduna tumsinnei, hougattuna nattraga kouduna ima houdokpagi pangal leikhide.

Karamba matamda tumthakhiba khanghoude. Mang ama manglammi. Iboktu makha thangba yennakha eigi famung mapada dharida makhong yantharaga mamai makha onna famlammi. Cheisu adusu loinari. Machinda solli ‘hum! Eida chatchakhrage, nong nganbana hallani eida chatchakhrage…’. Tanjaduda ei mikap thoklak-i.  Kagi ahobasingdagi ayuk anganbagi mangal faojillakpa urak-i. Swar sangna honjaraga khankhi ‘Ibok nang eibu yam waroubra…’

Yumyaida thetliba ibokki photona eina yumda chatpa khudingda muna yenglak-i. Ngasi sel khara thokcharaba matamsida leiramba thoklabadi iboktu ibungi machasingna ‘nene lak-e’ haraojabasigum ‘isu lkle’ haraojaramganiko. Thenglaba ahingda eigi famungda nongma fadokki atithigum tumlambadagi mikap thoklakpada na thanggattuna  tanaba hotnei amuk hanna taba fangkhidraba  kaongamdraba khonjelsingdo…

         




Thursday 7 February 2013

NINGSING MAMISING-2


                             
Pukhrido pangchao chaode. Eikhoi yumgi hek mamangda imagi mapamgi ingkholnungda leibani. Madugi   awangda ibok-hoigi yum lei.Makha dana ibok Pishakhoigi yum lei. Numittu Tamocha,Sumanta(mammagi machani) eikhoi ahum iroibi sannei. School chatlamdaigi lujabadani. Ibungsingngi marakta chaorakpana nupamachagum mathong kaya huklakte ei. Pungkak chaoraba matamni.  Ishing adu leinang tahanbamakhei iroibi shanba tannei. Eidi iruplaga khongna leibakta illaga lapna faogatkalli. Longdaosu nungaijaba khutloini.
         
          Penna maong kayagi iroibi makhalshing sannaruraga kakhatlak-i.Iroibagi nishada  kijakhraba tinfabu kaothoklui.. Ichum oro oro tana pukhri mapanda leplingei Sumantana ‘iteimi! tinfa ama nakhongda naple’ tafing tafing laorak-i. ‘ha! Kadaidano?’  mihun chenkhatna laoragaa yengtharubabu onthokna chaokhraba tinfa mapi ama yetthangba khonggi khongchepta yanduna ee chuplammi. Nok kheduna houjiktta iroirubadu tinfadu ubadagidi lawaigi sam chap yungkhre. ‘ima ima!’ kaplao laoraduna frang frang chongkhi. Onthokna kanna mipaina laokhraba khollaoni, keina tannarakpagum. Makhathangbagi yumdagi chenthoraktuna kari toure yenglabi indomcha Ibemchana kallak penna laorak-i ‘siro siro…noida siro…’. Ima ubamakhei mihun chenkhtlingei tallaktuda adumna laorakpado thamoi youna changkhi. Ikai nungshi yannana takhraba tinfadudagi leithoraklaga mitchanarui mikupmuk pukhri mapangi nasik marakta leplambi indomchagi  kharaba mityenga.

           Mangao thibi nupimachadu leishabi shari olle ngasidi . Marak  marakta ibok-hoigi yumda changlubada makhathangbada leiriba pukhriduda mityeng tarui. Chahi kaya thadoklaklaba iroibagi nungaira makhalsingdo changyeng tuoninglak-i,ningsinglibra kaojakhrabra khangninglak-i  adungeigi little mermaidki masannasingdo. Kak-i thanglaba pukhridubu yengna yengna khanghoudana yengthajarui khumu thindoklaba khongchepta aduga amuksu yenglui asom wangmagi pukhri mapangi nasik marakta…mitchanabagumlak-i mapam lamdam thadokkhrabi amagi  nungshina yenglakpa mityengga…