Yaosang:
Angang oiringei punshina khwaidagi
pamjakhiba kumheini yaosang. Ipok thada pangthokpanara khangde onthokna
ngaojakhi.Siningbagi wakhal lakkhiba kayadasu kumhei asi
yaoningbagi mayaina sihoukhide. Kaya yamkhraba ningsing mamino masina ifamda tahallamliba!
Yaosanggi nungaibalakta anouba fijol setpa fangbasisu panba yai. Lei
machugi furit amadi mami sami ngasisu adum ningsingli. Yamna khoidajakhiba oiramba
tai nawa wakhalna madubu. Kokpa ngamdana leihoure. Tha kaya watlingeidagi khut
thektuna paminnarakpa lamtagi purnima numittu yourakpada ipang oiminnagadabi itasingga ayuk chakcha tokpadagini makhe langminnakhiba. Chenghi sambal langminnaraga iruptuna iroiduna sannaminnakhi santhel khong
marilda. Adudagi keribani haiduna imagi hemani, imannabigi mamagi lipstic puthoktuna teimin-sangminnakhi. Machu ita tadrasu kerabani fajarabani haibagi wakhalda fijol anoubasingdu hanna
hanna yengna, leikaida saba yaosang mei thaba wana ngaiminnakhi.
Yaosang mei
thabu thakhradi chennakhi khunkoktamna. ‘Haribola he hori, lairabagi senfu
thugaise…’ lao laoduna khangnaba khangnadaba khungangi yumthong sinna changlaga
sel nikhi. Chinfel khara faba imannabisingna mang tharaga ‘Ho peisa niba lak-iye…’, gorong gorong changsinkhi ikai hangoiba yaodana meegi imungsingduda. Nungai yaifana
panba yumbal, mathong chadana panba yumbal makhal makhalni. Peisa niba chatpana
khunganggi lammit tumit, yumlei keirei, punshi mahing, imung makhal, mee makhal
kayabu khangba ngamhankhi. Kanagumbagi imungna harao harao kousinduna bor
chaona pirammuko hairaga peisa tara, kun , siki , makhai, lupa angamba pirakkhi.
Kanagumbagina thong lollaga meena kouba laangba tasinnadana tumin leikhi. Kanamagina
ngasidi peisa loithokkhre hayeng lak-o hairakkhi. Harao harao piraklaga eikhoisu
bordo chaona chaona pirammi ‘nungai yaifana panjaro, ana ayek yaoranu’,
piraktaba, kouba khumdaba imungdana machin yaobi ama anina hekta laosillammi, ‘noida
chara hen siro, lairabana pat tatlo…’. Yaosang mei thaba numitta eikhoina piba
bor oirasu shap oirasu palli haibagi apang thajabi amana bikhya niba chatpada
ikai iki amatta pokkhide. Nongmadi shap tousillamlaga thorakpada mayum pandrabi
leisabi saree imaboksing amana amuktang
machin thiraga hatlage matagum tannarakpabu mihun thahun sudana lawai sham chap yungkhatna chennarakkhi.
Imabokkidudagi leirak ama lallaga makha thangbada leibi sel
okhak paibi iboktudi ingna tapna isusing laklabra haiduna mangolda famduna ngairamgani hakchang ngamdaba matangdana
famungdagi nahe nahe hougatlakani. Toubagidi eikhoigi khutpuda naitom pokpi masudusu yaoi.
Imannabiduga sanga oirubagi laida katpa athum ahaosu chahi khudinggi chaba fangkhi.
Sel nibada natte chatlibase huranbasu chatlibani. Khara amana peisa niba
changkhringei khara amana meegi ingkholda houba hawaimubi, kobi, hawaitharak, alu hurankhi. Chatnabi ama oina
leiramlabana thoina pap puinagi wakhal faonakhide. Huranba heibadubu hei singba
oina khannakhi. Adubu lamsida kaya khutloidabana kumhei yengbagi thabakta
oikhi eidi. Ei yaobana eikhoigi ingkholdagi hurandrasu imagi mapamgi ingkholdadi
eikhoigi huranba khutpudu hekta paktharaga changnakhi, sel nibana eiga imannabi
kharaga changhalli.
Nini chanba numitta ayuk nganna
houraga ima imagi innafi amamam (kanagumbina jaipurga yanbasu yaoi) ngakta
yetpoi lakpoi thengle thorak o kounaduna thorakminnei soroklomda. Thouridi
ayamba matamda eikhoidagi pukhi. Ngarang hayeng pige haihouba imung kharada
changduna sen tonkhibagum thoukhi. Pirakpadi pangyao yaokhide. Khunganggi sorok
machani, yamna chatlibana eikhoi khungi nak yetta tariba pangalsingni. Harao
harao pirambasingdudi harao harao thadokpikhi. Adubu peisa pini khangdraba mahasaisingdudi lemna khak thadokkhide. Meegi cycledu maning mamang yanbao thatpao pumkoi koisinni ,mafi furit , makhut paiduna koiching chingni, khara lakpa foiba heibina furitkhaoda yaoba wallet, kolomnachingba laktuna chenkhini. Yannadrimakhei changlakloi lapna leikhini. Makhoidou maril thitpani furusu yadagum tou Meitei khullak oibagi. Eikhoigi ka henba maongduda cheirakpasu yaokhi , ‘chaningai leitrabra nirisi, eikhoigi edta nakhoidagi
kari ni ?...’. Angang lai ngaktani naha achoubasingduga thaoina onsinnaduna
chinda paodanakhi, ‘kumheini, eikhoi chatnabini khangdra atei matamda
nibra?...eikhoi lambisida chatpinu piroidaba oiradi…’. Ama faringei nanthoktuna chenkhiba uhoudaduna
fahoudaba yaoraga eikhoi masel amuk khatnani,‘ Adum yeng leiyu, loi thadokkho…’.
Mee fabagi thou chillingeidudani aber teiba nupamachasingna mathou
chinjaribasu. Masak khara fajabi imannabisingni dasa yamna tarisi. Isung
imannabana kaya tannadrasu eingonda ngaihak leitana chongkhatlaga makha leikaigi nupamacha piktru
amana hekta teisillammi. Schoolda nongma imannabi kharana makhoina thoujillaga
teihanbani haidorakkhi.
Sorok machaduda thouri thatpada ita
tadrabadi maning sorok haina kounaba mayai lambida chattuna thatkhi. Kharadi kinei
maduda thatpasi, aber teiba sangu sangu lak-i. Nongmadi eikhoi mayam meegi
imungda thong lonsillaga khangkhi. Mayai lambi haigara kum amagi yaosang amasu
ningsinglakle. Chaore leisabi macha haiduni. Junior high school nattraga high
school tamlamlani. Leishabi yang yang farabi indomchasinggi matung illaga
yaosang aroiba numitta koiba chatpani. Ahanba amadi aroiba oina leisabi marak
tinduna yaokhiba yaosangni. Thouri thatpagi yaosangduna sangsar amani. Peisa
tannaba hotnabada atei thoina changba natte. Numittudi leisabina pakhang thiba
chatpagi maongni. Adubu aber nattraga nimna mamai machu sangjillaba ngaosinnaba
pakhangsingna gari mapot fana laklabadudadi yaosang manam namba thoraklibi
indomcha leikai ichesingdu lakle lakle haiduna tung hanna yengnaraga sorok
mataida leiba khonglam wangmagi thonggal amada hotchinnakhi. Karino tourisibo
changak maingaknabaga loinana mihun chenganana tunginduna chensinkhi eisu. Uku haptuna
semliba apikpa thonggandu lanbada pisces(nga) oirubanara khangde ishingda
jabong chongthakhi. Mitkup amada thokpa thoudokni . Gyan men tahouba natte.
Ishing manungda ngaihak manggum leiruraga fung faogatkhi. Lambida chatlamba, Tata
mapot thanna lakpa nupa mayamna khubak khuduna nokpa mang hagum takhi. Ikaibana
leikrak changningba youkhi. Leikhom itei teina mai mit ngangsang ngangna kakhatlaga
meegi sumang youkhrabisingdugi manak younaba chensinkhi. ‘ “Urirei ishingda
tare” laorambado garidagi…’ indomchana nokna nokna iruplingei tahoudraba
eingonda tamlakkhi.School tamminnaba imannabi imannaba kayasu yaona yamlaba meeyamna leitenglaba lambi lamsangdu
landuna yumda hallakpada eina faokhiba ikaibadudi. Houjiksu madugi inil
leihouri. Ikaimanbadagi indomchada napsinduna chatlubada saorangnana cheirakkhibadu kuikhraba oirasu
khonthang yeirei ningsinglakba khuding ‘karinone si angangsibu, sum
changsillaklisibu, chumna chat yadro’.
Numit mangani chupna nakka thengduna,
thouri thattuna awa nungai yannana tallakkhiba peisaduna tarukni suba numitta
chak chanakhi. Yaosang loire haibagi nungaitaba wakhaldu ahaoba mathelsing
charani haibagi wakhalna namhatchaduna pumlang langminnakhi, 'kanagida chanasi haiba,
kari kari mathel tousiba?' Chak chanafamdu hongla honglaga sillasu
ayambana eikhoigida oikhi. Eikhoida toina sinkhibagi maramsu leikhi. Pujarigi thou
puhankhiba ima pabana chak yensang yenna yenna angangsingi wakhal khangna hek
hek haikhi ‘chap mannana happaniko. Eina watli mana helli khannadanaba’. Chaba loiraga arembasingdusu amuk mannana
yenkhi. Meena kari haikhidage kijana icha meecha yonglei mellei naidana yenba
potyenni.
Kum amagi chak chanaba numittudi piga
marup oikhi. Maning leikaigi imannabi amagi yumda sin-langkhi. Chanaba khudingda yensang mathelsingdi
ataba peisana leirasu chengdi yum yumdagi khainakhi . Numittusu turel wangmagi
inamma Thotleihoida magi cheng saruk khaiba eikhoi khara urokthong landuna
chatkhi. Pal semduna ishitlaga nga fanakhibagi ishing takli takli leirammi
Santhelkhongdu. Thongkha paringdu yengdhou karan chatna yungba palsangni. Lufam oikhibagini. Thongyai
yourakpada karamna soikhiba khongfamno khanghoude paithakhi safu kanna.
Yengdhou yungliba mapa chana tasinkhi. Leikhom bru-bru putthaba mafamduda cheinakholga loinana ‘Ima ima' kouna
fampreknakhi. Thongthakta leihoubi imannabisingna ‘Prema takhre’ laonarakpada
anakpada leiramba ataba auba mayamsu laonarakkhi. Faiganda yengdouna thinkhibagi
ee thokpadu ubada ee ubada ipai houbi ei
‘ ayo ima ei sire ima!’ o khongna kapkhi. Eshwargi kripani waraba
khudongthiraba matamda madom chindagi thokkhiba ‘ima’ haiba mingouna koujabi
eigi apokpidu mayamna laonabadu taduna chenthorakkhi. Khonglei thuna eigi maikei
tamlakkhi. Chinda koujabagi wani imagi maithong, nganglak laoraklibadu uba tabada mihungi khongjeldu khanghai amukka
haigatkhi. ‘ Lamsha namittu nongdonda yengbra? Cheina lenglamladi fadouni …’
leikhomga eega yaonnaribi eibu yum
younaba sagan paiduna chinglakkhi. ‘chak chanabaka yaoba yaroi houjik…’.
Imannabisingga wa wa nokminnaduna lenminnabagi mahutta imagi micheigi cheinakhol,
asokpagi cheina, itasingi mamangda ikaiba pullap yannaduna hik hik kaptuna
lenkhi onthokna naitom tana tusonna. Imannabisingna eigi chak saruk
thillakkhibadu pigi nong marakta chakhibanara mahao ikhang khangkhide.
Yaosangga thabal chongbagadi ishingga ngagagumbani. Makholda tabada chongningbana khro khro khotlasu yaosang
thabalna eibu aduk hakna nungaiba pibirakte. Hoi angang oiringei khungi uful
brong brong thokpa lampakta khwaigi mameida tan men mathong khangdana
pangchongda chongkhibagi nungaibadudi mangdri. Yumda hallakpada machagi kumheitabu
yenglibi imana hek hek ngangkhi, ‘thabal chonglibanina tansu chade tan chanana
chong yadro’. Class six tamlingei matamda eikhoigi Junior high schoolda
chongkhiba thabalduna eigi yaosang thabalgi aroiba oikhi. Imannabisingi marakta thettuna chongkhiba thabalgi khongthang kupna
yengkhibi schooldugi eibu luna toujabi oja Binana ‘Premaduna thabal
chonglibanina tansu chade’ hai haiba wafam imannabi amana tamlakpadagi amuk
hanna khun leikaigi lampaksingda chong- fanjakhidre. Hoi chongbamak yaodrasu
pamjaba yaosang thabalbu kallakna yengbadi tokkhide lampakki mataida leplaga.Matam
ama lampak mayaida nattraga khwaigi
mameida khujeng palloinaduna chongminnarambi itasingna ningthina make semlaga lamgi
khoimu leipamba kayaga khujeng palloinaduna nungshi wari saduna chongkhiba
thabalbu khamba thoibigi jagoi khuthek Angom chanu Torona yengbagum yengkhibani
onthokna mihouna.
Class six karakpa matamdagi peisa
thattuna, nakka thengduna chak chanabagi pandup adusu loisinkhi. Yamnadi
pamjarasu ahumsuba ibungna kanna thingkhibadagi adummak tinba fangkhidre
imannabisingi marakta. Adubu namduna namthabikhraba yaosangda ngaojabagi ihul
adu amuk kaanghannaba hotnakhi yeithatpikhiba ibungdumakna. Adungei chak
chananabagidamak peisa niminnakhibi imannabisingdu chaoba sarep fanaraktuna thabalgidamak
chen chongba, peisa khaibada khoirel masa amuk painarakkhi. Matamdudi ishing
manungda taba nungdumgum tumin tumin lairik amadi mondranggi sangsarda luppa
houre. Chongba heitaba thabalduda karisu heiningba pokkhide. Leikai
leisabigi selkhai khairakpada imadagi eigi saruk adum loukhi. Ahanbada
houramlabasu eina adum yakhidabadagi itasingna thabalgi langbada eibu houba
hangoinaduna adum houkhidre. Koinadabi imannabina maraktaka hairakkhi ‘mee
machadi lairikta thawai yaobanina…’. Adubu adum noktuna tathokkhi. Eikhoi
leikaigi thabalda thawai yaobi imannabi amaga mitchi, waheigi ten kapnariba
ibungduna magi khudongchaba fangnabani eibu yaosang thabalgi langba kanna
yaohanninglakkhibadu. Adubu matam ama athingba thamlakpada aduk hakna thouna
fudokpa ngamkhidrasu yaohannaba hotnarakpadudadi inada hapkhide. ‘keshe’
haiduna famungda tumlaga leithokkhi.
Hostel thadoktuna yumda yaosang yaorui kum ama. Chahi waikhtlabi,thabaldasu
channdraba matamni. Leishabi saree mingthol fanglabi indomchana hourakkhi,
‘ibe nakka thenglusira?’ ‘meena noknaroidara
hanurakansida?’ ‘ noknaroi, mousu
chatnaridudi, swai akoibasiga sorokki dukansinggada chatlusi’. Angang oiringei
loisinningda loisinkhiba puk thandana tokhibagi arambana lamjingduna lamta
purnimagi thabalda kuina koiraktraba keiroi leikaida sel nirukhi. Thaina
inatni khanna tonkhiba sel thoubagum thoukhibagi thounadudi mangkhiramle pangal
saref fajarasu. Ikai ikai ikaibaga changbidabi indomchagi tung-inkhi. Saree ani
ubada ‘Eh! Angang achoubi anisu peisa niba lakli…Abe nangsu yaosang
yaorarira…singiko nakhoi anise…’. Adungei ‘hari hari bola, he hori…’ yumlak
khullak, leirak konsang nilhanna nakka thengbagi nungaibadu ningsingbadangda
ngairamle. Puk thanfatkhide khanduna ngaranggi chak aremba charubabu chajik
ollabagi mahao iwat watlamle. Ngarang haokhibadu ningsing ningsing ras loubana
henna oinamlamle…